WHAT'S NEW?
Loading...
श्री गजानन विजय ग्रंथ अध्याय २१
|| श्री गजानन विजय ग्रंथ अध्याय २१ ||
श्री गजानन महाराज गोसाव्याच्या वेषांत रामचंद्र पटलास दुष्टांत देत आहेत.
॥ श्रीगणेशाय नमः ॥
जय जयाजी अनंतवेषा । जय जयाजी अविनाशा ।
जय जयाजी परेशा । ब्रह्मांडाधीशा नमो तुशीं ॥१॥
देवा तूं आपणांस । पतितपावन नाम खास ।
सर्वदा आहे धरिलेंस । याचा विचार करीं गा ॥२॥
पाप्यावरी प्रेम अमित । तुझें देवा असतें सत्य ।
पापीजनांनीं तुजप्रत । महत्त्व आणिलें कृपाळा ॥३॥
म्हणून माझ्या पातकासी । पाहूं नका हो हृषीकेशी ।
धुणें येतें जलापासीं । स्वच्छ होतें म्हणून ॥४॥
म्हणून पतितांचा कंटाळा । करुं नको रे घननीळा ।
काय भूमीनें सांवरिला । दिलें आहे टाकून ॥५॥
तूंच पतितपावन । तूंच पुण्यपावन ।
या दोन्ही दोषांपासून । तुम्ही अलग सर्वदा ॥६॥
सूर्य नाशी तमाप्रत । म्हणून कां तो कष्टी होत ।
कांहीं न करावें लागत । तम नासण्या रवीशीं ॥७॥
तम जों जों भेटण्या येई । तों तों तेथें प्रकाश होई ।
अंधारत्व अवघें जाई । त्याचें तमाचें नारायणा ॥८॥
पापपुण्याची वासना । तूंच उपजविशी नारायणा ।
आपला रक्षण्या मोठेपणा । पापी तूंच निर्मिशी ॥९॥
कांहीं असो आतां तरी । चिंता रहित मजला करी ।
दासगणू हा घ्यावा पदरीं । हेंच आहे मागणें ॥१०॥
तुझ्यावांचून मजप्रत । नाहीं वशिला जगतांत ।
अवघेंच तुझ्या हातांत । आहे कीं रे पांडुरंगा ॥११॥
श्रोते आतां सावधान । हा कळसाध्याय परिसा पूर्ण ।
तुमचें भाग्य धन्य धन्य । संतकथा ऐकतसां ॥१२॥
एकविधा निष्ठा ज्याची । जडली गजाननपदीं साची ।
त्याच्या दुःखसंकटांची । होळीच होते निःसंशय ॥१३॥
बांधीत असतां मंदिर । काम करीत शिखरावर ।
एक होता मजूर । हाताखालीं गवंडयांच्या ॥१४॥
तो धोंडा देतां मिस्तरीला । एकाएकीं झोक गेला ।
तीस फुटांवरुन पडला । खालीं घडीव दगडावर ॥१५॥
तो पडतां लोकांनीं पाहिला । जन म्हणती मेला मेला ।
उंचावरुन खालीं पडला । आतां कशाचा वांचे तो ? ॥१६॥
परी घडलें अघटित । कोठें न लागलें त्याप्रत ।
जैसा चेंडू झेलितात । तैसें त्यांचें जाहलें ॥१७॥
सोपानसाह्यें ज्यापरी । जन उतरती भूमीवरी ।
तेथें झालें त्याचपरी । त्या मजुराकारणें ॥१८॥
मजूर म्हणे लोकांला । माझा जेव्हां झोक गेला ।
तेव्हां एकानें धरलें मला । पडतां पडतां करास ॥१९॥
पाय भूमीसी लागतां क्षणीं । तो न दिसला मजलागुनी ।
हें वृत्त ऐकुनी । लोक अवघे आनंदले ॥२०॥
अभिश्राप कोणाचा । समर्थ ना घेती साचा ।
हा योग पडण्याचा । दैवानेंच आला तुज ॥२१॥
या तुझ्या पडण्यानें । स्पर्श केला समर्थानें ।
तुझ्या कराकारणें । ऐसें भाग्य कोणाचें ? ॥२२॥
असो एक बाई रजपुताची । जयपुराहून आली साची ।
बाधा होती भूताची । तया अबलेकारणें ॥२३॥
तिसी जयपूर ग्रामाला । दत्तात्रयाचा दृष्टान्त झाला ।
तूं या रामनवमीला । जाई शेगांवाकारणें ॥२४॥
तेथें संत जागती ज्योत । श्रीगजानन सद्गुरुनाथ ।
ते या तुझ्या पिशाच्याप्रत । मुक्ति देतील निःसंशयें ॥२५॥
या दृष्टान्तेंकरुन । आपुल्या दोन मुलांसी घेऊन ।
रामनवमीसाठीं जाण । बाई आली शेगांवा ॥२६॥
प्रतिपदेपासून भला । उत्सवासी आरंभ झाला ।
अफाट समुदाय मिळाला । नवमीस श्रोते शेगांवीं ॥२७॥
काम सभामंडपाचें । चाललें होतें तेथ साचें ।
खांब मोठमोठे दगडाचे । उभे केले असती ॥२८॥
दीड फूट जाडीचा । पांच फूट लांबीचा ।
प्रत्येक खांब दगडाचा । ऐसे होते किती तरी ॥२९॥
उत्सवाच्या निमित्त भलें । काम भक्तांनीं बंद केलें ।
खांब होते बसविलेले । नुसते मात्र ते ठाईं ॥३०॥
श्रीरामाचा जन्म झाला । प्रसादासाठीं लोटला ।
जनांचा तो समुदाय भला । तो न मसी वर्णवे ॥३१॥
त्या गर्दीत ही बाई । उभी खांबास एक्या पायीं ।
होती तिला सोसली नाहीं । गर्दी ती यत्किंचित ॥३२॥
म्हणून खांबाच्या आश्रया । गेली निर्भय व्हावया ।
गर्दी ती चुकवावया । परी झालें विपरीत ॥३३॥
तोच खांब कोसळला । तिच्या शरीरा पडला ।
तो पहातां लोकांला । ऐसें वाटूं लागलें ॥३४॥
तिचा बहुतेक गेला प्राण । ही बाई कोठील कोण ? ।
लहान मुलें दिसतीं दोन । खांबाखालीं येधवां ॥३५॥
दहावीस जणांनीं । खांब काढिला अंगावरुनी ।
पाणी मुखांत घालोनी । लोबोकडे पाठविलें ॥३६॥
ही लोबो डाँक्टरीण । शस्त्रविद्येंत अतिप्रवीण ।
ही जातीनें ख्रिश्चन । भक्त येशू ख्रिस्ताची ॥३७॥
तिनें ह्या रजपूतिणीला । रीतीप्रमाणें उपचार केला ।
लोबो म्हणे ना लागला । मार इला कोठेंच ॥३८॥
हें आश्चर्य खरोखर । खांब दगडाचा होता थोर ।
त्याच्या खालीं शरीर । सुरक्षित रहावें कसें ॥३९॥
आश्चर्य वाटलें लोकांला । प्राण बाईचा वांचला ।
हा जो कांहीं प्रकार झाला । तो घडला इतुक्यास्तव ॥४०॥
खांब पाडून अंगावरी । भूत जें होतें शरीरीं ।
त्या भूतास मुक्ति खरी । दिधली त्या गजाननें ॥४१॥
बाई होऊन पूर्ववत । गेली जयपूर शहराप्रत ।
नांदूं लागली आनंदांत । ऐसा प्रभाव स्वामीचा ॥४२॥
ऐसेंच एका उत्सवाची । नाईक नवर्‍याच्या मस्तकांसी ।
सोडीत असतां मंडपासी । लाकडी गोल पडला हो ॥४३॥
तोही गोल थोर होता । परी स्वामीची अगाध सत्ता ।
कोठेंही ना आघात होतां । नाईक नवरा वांचला ॥४४॥
पुत्र कृष्णाजी पाटलाचा । रामचंद्र नांवाचा ।
परमभक्त समर्थांचा । एक असे शेगांवीं ॥४५॥
एके दिवशीं त्याच्या घरीं । येते झाले साक्षात्कारी ।
ऐन दुपारच्या अवसरीं । गोसाव्याच्या रुपानें ॥४६॥
भूक लागलि मला देखा । अन्न कांहीं देतां कां ? ।
ऐसें म्हणून मारिली हांका । रामचंद्र पाटलातें ॥४७॥
पाटील मूळचा भाविक । त्याची वाटलें कौतुक ।
गोसाव्याची ऐकून हांक । दारामाजीं पातला ॥४८॥
निरखून पाहातां गोसाव्यासी । तों ते असावे पुण्यराशी ।
स्वामी गजानन निश्चयेंसी । ऐसें त्याला वाटलें ॥४९॥
गोसाव्याचा धरुन हात । आला घेऊन घरांत ।
दिला बसण्या पाट । पूजा केली पायांची ॥५०॥
गोसावी म्हणे पाटलाला । आज मी मुद्दाम आलों मुला ।
कांहीं तुज सांगण्याला । तें तूं ऐके मनापून ॥५१॥
कर्जाची न चिंता करी । तें फिटून जाईल निर्धारीं ।
अरे उन्हाळ्यांत गोदावरी । थोडी कोरडी पडतसे ॥५२॥
तैसाच हाही प्रकार । संपन्नतेचा येईल पूर ।
कृपाघन वर्षल्यावर । श्रीहरीचा समज हें ॥५३॥
उष्टें माझे जें ठायीं । पडेल बापा तें ठाईं ।
कशाचेंही कधीं पाही । कमी नाहीं पडणार ॥५४॥
आण ताट वाढून । सुग्रास देईं भोजन ।
मर्जी असल्या पांघरुण । घाल एखादें अंगावरी ॥५५॥
पूजा अन्न दक्षिणा । याचकांसी दिल्या जाणा ।
तें पावतें नारायणा । येविषयीं शंका नसे ॥५६॥
परी तो याचक । आधीं पाहिजे शुद्ध देख ।
त्यावांचून हें कौतुक । होणार नाहीं कधींही ॥५७॥
आणलें ताट वाढूनी । गोसावी जेवला प्रेमानीं ।
पांच रुपये पाटलांनीं । दक्षिणा ठेविली त्याच्या करां ॥५८॥
तैं गोसावी म्हणाला । ही दक्षिणा नको मला ।
तूं पाहिजे कारभार केला । गजाननाच्या मठांत ॥५९॥
तीच दक्षिणा मागण्यासी । मी आलों तुझ्यापासीं ।
ती आनंदें देईं मसी । म्हणजे कल्याण होईल ॥६०॥
समर्थसेवेची दक्षिणा । देऊन तुष्टवी माझ्या मना ।
योग्य मनुष्य तुझ्याविणा । कोणी न येथें सांप्रत ॥६१॥
तुझी कांता आजारी । वरचेवरी पडते जरी ।
तीही होईल बापा परी । ही दक्षणा दिल्यानें ॥६२॥
बोलाव तुझ्या पुत्राप्रत । त्याच्या कंठीं एक ताईत ।
बांधितों म्हणजे चेटूकभूत । याचीन बाधा होय त्यासी ॥६३॥
का कीं ही जमेदारी । कठीण आहे भूमीवरी ।
पाण्याशींच पाणी वैरी। ये ठाईं होत असे ॥६४॥
पाटीलकीचें तुझें वतन । हें वाघाचें पांघरुण ।
त्याचा उपयोग करणें जाण । अति जपून रामचंद्रा ॥६५॥
द्वेषी मन असूं नये । सन्नीतीला सोडूं नये ।
राजाविरुद्ध जाऊं नये । उगीच भलत्या कामांत ॥६६॥
साधु कोण संत कोण ? । हें पाहावें शोधून ।
दांभिकांच्या नादीं जाण । कदापीही लागूं नये ॥६७॥
हीं व्रतें पाळल्यास । तुझा ऋणी श्रीनिवास ।
होईल या वचनास । असत्या माझ्या मानूं नको ॥६८॥
आय पाहून खर्च करी । दंभाचार कधीं न वरी ।
साधुसंत येतां घरीं । विन्मुख त्याला लावूं नये ॥६९॥
अपमान खर्‍या संतांचा । झाल्या कोप ईश्वराचा ।
होतसे बापा साचा । संतचरणीं प्रेमा धरीं ॥७०॥
आपल्या वंशजाचें उणें । पाहूं नये कदा मनें।
सोयर्‍याधायर्‍यांकारणें । समयानुसार मान द्यावा ॥७१॥
कोप असावा बाह्यात्कारी । दया असावी अंतरीं ।
जैसें का तें फणसावरी । कांटे आंत गोड गरे ॥७२॥
मी तुझ्या पाठीस । आहे जाण रात्रंदिवस ।
ताईत बांधून कंठास । गोसावी जाऊं लागला ॥७३॥
दाराबाहेर जातां भला । अंतर्धान पावला ।
पाहातां पाहातां झाला । दिसेनासा रस्त्यांत ॥७४॥
पाटील अवघ्या दिवसभर । मानसीं करी विचार ।
हा गोसावी कोणी इतर । नसावा ऐसें वाटतें ॥७५॥
श्रीगजाननस्वामी मला । आले उपदेश करायाला ।
घेऊन गोसावीवेषाला । हें आतां समजलें ॥७६॥
रात्रीं स्वप्नीं येऊन । संशय केला निरसन ।
ऐसें स्वामीगजानन । भक्तवत्सल खरोखरी ॥७७॥
श्रीगजानन चरित्र । तारक असोनी परमपवित्र ।
अनुभव येण्या मात्र । सबळ निष्ठा पाहिजे ॥७८॥
या ग्रंथाची अवतरणिका । देतों आतां ही तुम्ही ऐका ।
वेळ उगा दवडूं नका । पूर्ण व्हावें सावधान ॥७९॥
प्रथमाध्यायीं मंगलाचरण । देवगुरुचें वंदन ।
केलें पुढें निवेदन । गजाननाच्या पूर्वचरिता ॥८०॥
माघमासीं सप्तमीसी । समर्थ आले शेगांवासी ।
देवीदासाच्या सदनापासीं । दिसते झाले प्रथमतः ॥८१॥
बंकटलाल दामोदर । दोन होते चतुर नर ।
त्यांनीं परीक्षा अखेर । केली गजाननाची ॥८२॥
कथा द्वितीयाध्यायांत । येणेंपरी आहे सत्य ।
गोविंदबुवाच्या कीर्तनांत । महाराज येऊन बैसले ॥८३॥
पितांबर शिंप्याला । रस्त्यांत चमत्कार दाविला ।
बंकटलालाच्या घराला । महाराज गेले शेवटीं ॥८४॥
कथा तृतीयाध्यायाला । गोसाव्यानें नवस केला ।
गांजाचा श्रीसमर्थाला । पाजण्याचा विबुध हो ॥८५॥
त्याची इच्छा पुरविली । प्रथा गांजाची पडली ।
तेथपासोनी भली । शेगांवचे मठांत ॥८६॥
जानराव देशमुखाचें । गंडांतर टाळिलें साचें ।
देऊन तीर्थ पायांचें । आपुलें तें स्वामींनीं ॥८७॥
मृत्यूचे ते प्रकार । तेथें कथिले सविस्तर ।
तुकारामासी दिला मार । ढोंग करितो म्हणोनी ॥८८॥
कथा चतुर्थाध्यायाठायीं । येणें रीतीं असे पाही ।
जानकीरामें दिला नाहीं । विस्तव चिलमीकारणें ॥८९॥
किडे पडले चिंचवण्यांत । अन्न गेलें वायां सत्य ।
सोनारानें जोडून हात । केली विनंती समर्थांला ॥९०॥
त्याचा अपराध क्षमा केला । पूर्ववत् केले चिंचवण्याला ।
जानकीराम भक्त झाला । ते दिवसापासून ॥९१॥
होते दोन कान्होले । उतरंडीसी ठेविलेले ।
तेच समर्थें मागितले । खाया चंदू मुकिंदासी ॥९२॥
चिंचोलीच्या माधवाला । यमलोक दावून मुक्त केला ।
शिष्याहातें करविला । थाट वसंतपूजेचा ॥९३॥
कथा पंचमाध्यायांत । महाराज पिंपळगांवांत ।
बसले शंकराच्या मंदिरांत । पद्मासन घालोनियां ॥९४॥
गुराख्यांनीं पूजा केली । गांवची मंडळी तेथें आली ।
महाराजांसी घेऊन गेली । पिंपळगांवाकारणें ॥९५॥
हें कळलें बंकटलाला । तो पिंपळगांवास गेला ।
महाराजासी आणण्याला । परत शेगांवाकारणें ॥९६॥
समर्थासी आणले परत । कांहीं दिवस राहून तेथ ।
पुन्हां गेले अकोलींत । भास्करासी तारावया ॥९७॥
कोरडया ठणठणीत विहिरीला । जिवंत झरा फोडीला ।
एका क्षणांत आणिलें जला । त्या कोरडया विहिरी ठायीं ॥९८॥
भास्कराची उडवलि भ्रांती। घेऊन आले तयाप्रती ।
शेगांवास गुरुमूर्ति । ही कथा पंचमांत ॥९९॥
षष्ठाध्यायीं ऐसी कथा । बंकटलालें सद्‌गुरुनाथा ।
मक्याचीं कणसें खाण्याकरितां । नेलें आपुल्या मळ्यांत ॥१००॥
गांधीलमाशा उठल्या तेथ । लोक होऊन भयभीत ।
पळूं लागले असती सत्य । जीव आपुला घेऊनी ॥१॥
बाधा गांधीलमाश्यांची । महाराजा न झाली साची ।
घेतली असे शिष्यत्वाची । परीक्षा बंकटलालाची ॥२॥
नरसिंगजीस भेटण्याला । स्वामी गेले अकोटाला ।
जो नरसिंगजी होता भला । शिष्य कोतशा अल्लीचा ॥३॥
कांहीं दिवस राहिले । अकोटामाजीं भले ।
नरसिंगजीसी हितगुज केलें । बंधु आपुला म्हणून ॥४॥
चंद्रभागेच्या तीरीं । शिवरग्रामाभीतरीं ।
कृपा व्रजभूषणावरी । केली असें जाऊन ॥५॥
मारुतीच्या मंदिरांत । श्रावणमासाच्या उत्सवांत ।
समर्थ आले राहण्याप्रत । येथें षष्ठमाची पूर्तता ॥६॥
गांवींची पाटीलमंडळी । अवघी आडदांड होती भली ।
हमेश होई बोलाचाली । त्यांची समर्थाबरोबर ॥७॥
हरि पाटलासवें भले । महाराज कुस्ती खेळले ।
मल्लविद्येचें दाविलें । प्रत्यंतर बहुताला ॥८॥
उंसाचा चमत्कार । दाऊनियां साचार ।
अभिमानाचा परिहार । केला पाटील मंडळींच्या ॥९॥
भिक्यानामें दिला सुत । खंडू कडताजी पाटलाप्रत ।
आम्रभोजनाचें व्रत । चालविण्यास कथिलें पाटलाला ॥११०॥
ऐशा कथा सप्तमाध्यायीं । कथन केल्या आहेत पाही ।
निष्ठा समर्थांच्या ठायीं । जडली पाटीलमंडळींची ॥११॥
कथा आहे अष्टमांत । दुफळी पाटील देशमुखांत ।
अर्ज दिधला सरकारांत । महारांनीं विरुद्ध पाटलाच्या ॥१२॥
खंडूवरी बालंट आलें। तें समर्थांनीं नासिलें ।
निर्दोष सुटते झाले । खंडू पाटील खटल्यांतून ॥१३॥
तेलंगी ब्राह्मणाला । वेद म्हणून दाखविला ।
आपण कोण हा कळविला । सहज लीलेनें समाचार ॥१४॥
कृष्णाजीच्या मळ्याशीं । महाराज राहिले छपरासी ।
मंदिराच्या सान्निध्यासी । चंद्रमौळी हराच्या ॥१५॥
ब्रह्मगिरी गोसाव्याला । अभिमानविरहित केला ।
"नैनं छिन्दन्ति" श्र्लोकाला । रहस्यासह सांगून ॥१६॥
जळत्या पलंगाच्यावर । महाराज बसते झाले स्थिर ।
न जाळे वैश्वानर । केव्हांही खर्‍या संताला ॥१७॥
कथा नवमाध्यायाला। द्वाड घोडा शांत केला ।
खूण नवस करणाराला । दिली असे गांजाची ॥१८॥
दासनवमीचे उत्सवासी। समर्थ बाळापुरासी ।
घेऊन आपल्या शिष्यांसी । बाळकृष्णाच्या घरां गेले ॥१९॥
बाळकृष्णालागून । करविलें समर्थाचें दर्शन ।
संशयरहित केलें मन । तया रामदास्याचें ॥१२०॥
दशमाध्यायीं सुरेख । उमरावतीचें कथानक ।
उपरति झाली पुरी देख । तेथें बाळाभाऊला ॥२१॥
गणेश आप्पा चंद्राबाई । यांनीं अर्पिला संसार पाईं ।
भावभक्तीनें लवलाही । श्रीगजाननस्वामीच्या ॥२२॥
गणेश दादा खापडर्याला । शुभ आशीर्वाद दिधला ।
छत्रीनें मारुन बाळाला । परीक्षा त्याची घेतली ॥२३॥
द्वाड गाय सुकलालाची । अति गरीब केली साची ।
दांभिक भक्ति घुडयाची । कशी ती कथन केली ॥२४॥
एकादशाध्यायीं कथन । भास्करासी डसला श्वान ।
आले त्र्यंबकेश्वरीं जाऊन । गोपाळदासा भेटले ॥२५॥
झ्यामसिंगाच्या विनंतीसी । देऊन मान अडगांवासी ।
येते झाले पुण्यराशी । श्रीगजाननमहाराज ॥२६॥
निजधामा भास्कर गेला । त्याचा देह ठेविला ।
द्वारकेश्वरासन्निध भला । सतीबाईचे शेजारीं ॥२७॥
आज्ञा केली कावळ्यांला । तुम्ही न यावें या स्थला ।
वांचविले गणु जवर्‍याला । सुरुंग उडतां विहिरींत ॥२८॥
शेट बचुलालाची । कथा द्वादशाध्यायीं साची ।
मूर्ति निरिच्छपणाची । प्रत्यक्ष होते महाराज ॥२९॥
स्वामीचें वस्त्र नेसला । पितांबर शिंपी कोंडोलीला ।
स्वइच्छेनें येता झाला । परमभक्त होता जो ॥१३०॥
पितांबरानें कोंडोलीसी । बळिरामाच्या शेतासी ।
वठलेलिया आंब्यासी । पानें फळें आणविलीं ॥३१॥
पितांबर राहिला कोंडोलींत । तेथेंच झाला समाधिस्थ ।
नव मठ झाला स्थापित । शेगांवीं समर्थ इच्छेनें ॥३२॥
विचार करुनी मानसीं । बसून रेतीच्या गाडीसी ।
महाराज नव्या मठासी। आले जुन्या मठांतून ॥३३॥
झ्यामसिंगानें मुंडगांवाला । नेलें गजाननस्वामीला ।
पर्जन्यानें घोटाळा । भंडार्‍याचा केला असे ॥३४॥
झ्यामसिंगानें आपुली । इस्टेट समर्था अर्पिली ।
पुंडलिकाची निमाली । गांठ प्लेगची श्रीकृपें ॥३५॥
कथाभाग तेराव्याचा । महारोग गोसाव्याचा ।
हरण गंगाभारतीचा । केला असें गजाननें ॥३६॥
बंडुतात्यासी भाग्य आलें । भूमींत धन सांपडलें ।
कर्जापासून मुक्त केलें । समर्थानें निजकृपें ॥३७॥
नर्मदेच्या स्नानास । सोमवती अमावास्यास ।
नौका फुटतां छिद्रास । हात लाविला नर्मदेनीं ॥३८॥
विडा माधवनाथाला । शिष्याहातीं पाठविला ।
या कथा चवदाव्याला । वर्णिल्या असती साकल्यें ॥३९॥
अध्याय तो पंधरावा । शिवजयंतीचा आहे बरवा ।
आले अकोले नामक गांवा । टिळक बाळ गंगाधर ॥१४०॥
भाकरी प्रसाद पाठविला । कोल्हटकराचे हस्तें भला ।
मुंबईंत लोकमान्याला । ग्रहण करायाकारणें ॥४१॥
श्रीधर गोविंद काळ्यास । करिते झाले उपदेश ।
नको जाऊं विलायतेस । येथेंच आहे सर्व कांहीं ॥४२॥
कथा ऐशा सोळाव्यासी । पुंडलीक अंजनगांवासी।
जातां निवारिले त्यासी । येऊनिया स्वप्नांत ॥४३॥
पादुकाचा प्रसाद त्याला । झ्यामसिंगहस्तें पाठविला ।
कवराच्या भाजीभाकरीला । ग्रहण केलें आनंदें ॥४४॥
छरा तुकारामाचा । कानामधून पडला साचा ।
ह्या अशा कथांचा । समावेश सोळाव्यांत ॥४५॥
सतराव्यांत कथा सुरस । विष्णूसाच्या घरास ।
जाया मलकापुरास । समर्थ निघाले गाडींतून ॥४६॥
नग्न फिरती म्हणूनी । खटला भरला पोलिसांनीं ।
केवळ अहंपणानीं । सत्पुरुषासी त्रास द्याया ॥४७॥
महताबशा सांईला । पाठवून दिलें पंजाबाला ।
हिंदुयवनांविषयीं केला । कळकळीचा बोध त्यासी ॥४८॥
बापुरावाच्या कांतेसी । भानामती न मानी साची ।
भेट गंगाभागीरथीसी । झाली अकोटीं विहिरींत ॥४९॥
कथा बायजा माळणीची । अठराव्यामाजीं साची ।
कवर डाँक्‍टरच्या फोडाची । कथा यांत ग्रथित असे ॥१५०॥
महाराज गेले पंढरीला । घेऊन अवघ्यां लोकांला ।
तेथें बापुना काळ्याला । दर्शन हरीचें करविलें ॥५१॥
कवठे बहादुरचा वारकरी । मरीनें झाला आजारी ।
त्यास घटकेमाझारीं । समर्थानें बरें केलें ॥५२॥
एक्या कर्मठ ब्राह्मणाला । श्वान उठून मेलेला ।
दाऊन त्याचा गलित केला । कर्माभिमान श्रोते हो ॥५३॥
कथा एकोणविसाव्यासी । दिला काशीनाथपंतासी ।
आशीर्वाद तो अतिहर्षी । तो येता दर्शना ॥५४॥
गोपाळ मुकिंद बुटी भला । नागपुरासी घेऊन गेला ।
श्रीगजाननस्वामीला । आपुल्या गेहाकारणें ॥५५॥
त्याच्या मनीं ऐसा हेत । महाराज ठेवावें नागपुरांत ।
परी हरि पाटलांनीं परत । आणिले समर्थ शेगांवीं ॥५६॥
धार-कल्याणचे रंगनाथ । साधु आले भेटण्याप्रत ।
समर्थासी शेगांवांत । ऐसे आणि कितीतरी ॥५७॥
श्रीवासुदेवानंद सरस्वती । जो कर्ममार्गाची प्रत्यक्ष मूर्ति ।
दृष्टादृष्ट होतां नुसती । आनंद झाला उभयतातें ॥५८॥
तेव्हां बाळाभाऊला । जो कां होता संशय आला ।
तो समर्थांनीं निवटिला । करुनियां उपदेश॥५९॥
केलें खळ्याचें संरक्षण । गाढवाचे पासून ।
समर्था मारितां आलें मरण । नारायणासी बाळापुरीं ॥१६०॥
गजाननाचे कृपें भलें । जाखडयाचें लग्न झालें ।
कपीलधारेसी दिधलें । दर्शन निमोणकराला ॥६१॥
तुकारामें आपुला । पुत्र समर्था वाहिला ।
नारायण नामें भला । सेवा करावयाकारणें ॥६२॥
पंढरीतें जाऊन । विठ्ठलातें विचारुन ।
महाराज आले परतून । शेगांवाकारणें ॥६३॥
पुढें भाद्रपदमासासी । ऋषि-पंचमीच्या पुण्य दिवशीं ।
आधुनिक कालाचा हा ऋषि । समाधिस्त जहाला ॥६४॥
विसाव्यामाजीं इतर । श्रींची समाधि झाल्यावर ।
जे का घडले चमत्कार । त्यांचें वर्णन केलें असे ॥६५॥
जे जे भाविक भक्त कोणी । त्यांना त्यांना अजुनी ।
दर्शन देती कैवल्यदानी । त्यांच्या इच्छा पुरवून ॥६६॥
आतां हा एकविसावा । अवघ्या कथेचा कळस बरवा ।
अवघ्यांचा लेखावा । तुम्ही सार श्रोते हो ॥६७॥
प्रत्यक्षापरी प्रकार । येथें होती वरच्यावर ।
म्हणून म्हणणें आहे सार । अवघ्यांचें या अध्याया ॥६८॥
वर्गणीच्या जोरें भलें । समाधीचें काम झालें ।
मनापासून भक्त झटले । वर्गणी गोळा कराया ॥६९॥
ऐसें भव्य सुंदर । काम कोठें न भूमीवर ।
धर्मशाळा चौफेर । चहूं बाजूंनीं बांधिल्या ॥१७०॥
या भव्य कामाला । बहुतांनीं हात लाविला ।
त्यांचीं नांवें तुम्हांला । सांगतां ग्रंथ वाढेल ॥७१॥
मुख्य जे होते त्यांतून । त्यांचीं नांवें करितों कथन ।
कुकाजीचा नंदन । हरी पाटील नाम ज्याचें ॥७२॥
सांगवी गांवचा बनाजी । उमरीचा तो गणाजी ।
बटवाडीचा मेसाजी । लाडेगावचा गंगाराम ॥७३॥
भागू, नंदू, गुजाबाई । अकोल्याची बनाबाई ।
सुकदेव पाटलाची ती आई । यांनीं हजारों रुपये दिले ॥७४॥
पाटील रामचंद्र कृष्णाजी । दुसरा दत्तु भिकाजी ।
पळसखेडचा सुखदेवजी । मार्तन्ड गणपती शेगांवचा ॥७५॥
बालचंद्राचा रतनलाल । पंचगव्हाणचा दत्तुलाल ।
त्याच गांवींचा बिसनलाल । अंबरसिंग टाळकीचा ॥७६॥
किसन बेलमंडळेकर । विठोबा पाटील चावरेकर ।
हसनापुरचा राहणार । गंगाराम नाम ज्याचें ॥७७॥
या दानशूरांनीं । मोठमोठया रकमा देऊनी ।
केली मठाची उभारणी । भक्तिस्तव समर्थांच्या ॥७८॥
कोठया कचेरी स्वैंपाकघरें । सोपे उत्तम प्रकारें ।
बांधिले असती साजिरे । समाधीच्या चौफेर ॥७९॥
लोकांनीं ज्या देणग्या दिल्या । त्या बांधकामीं जिरुन गेल्या ।
परी पुष्कळ गोष्टी राहिल्या । बांधण्याच्या अवशेष ॥१८०॥
त्यासाठीं युक्ति केली । वर्गणी जमवण्यासाठीं भली ।
योजना ती ऐशी झाली । ती ऐका विबुध हो ॥८१॥
बसविला शेतसार्‍यावर । समर्थांचा धार्मिक कर ।
कोणासी न करितां जोर । रुपयामागें एक आणा ॥८२॥
तैशीच बाजारपेठेशीं । धान्य अथवा कपाशी ।
जी येईल विकायासी । पट्टी बसविली त्यावर ॥८३॥
गाडीमागें अर्धा आणा । हर्ष वाटे देतांना ।
कां कीं समर्थांच्या चरणां । निष्ठा होती सर्वांची ॥८४॥
समाधीपुढें स्वाहाकार । होऊन गेले अपार ।
परी त्यांतून मोठे चार । सर्वश्रुत जाहले ॥८५॥
शतचंडीचें अनुष्ठान । ब्राह्मणांच्या करवीं जाण ।
केलें आदरेंकरुन । किसनलाल शेठजीनें ॥८६॥
अनुष्ठान शतचंडीचें । करणें अति अवघड साचें ।
अधिकशून्य ना खपायाचें । जगदंबे कालिकेस ॥८७॥
कांहीं चुकतां विधानांत । तात्काळ होतें विपरीत ।
काम्य अनुष्ठानाप्रत । भीति चहूं बाजूंनीं ॥८८॥
वडील किसनलालाचा । बंकटलाल नांवाचा ।
भक्त होता समर्थांचा । एकनिष्ठ पहिल्यापून ॥८९॥
पूर्ण आहुतीच्या दिवशीं । त्या बंकटलाल भक्तासी ।
व्याधि उद्भवली शरीरासी । प्राणांताचा समय आला ॥१९०॥
लोक गेले घाबरुन । म्हणती हें काय आलें विघ्न ।
शतचंडीचें अनुष्ठान । करतां विपरीत व्हावें कां ? ॥९१॥
बंकटलाल म्हणे पुत्रासी । भिऊं नकोस मानसीं ।
माझा तारिता पुण्यरासी । समाधीसी बसलासे ॥९२॥
तो अवघें करील बरें । नका होऊं बावरें ।
पूर्ण आहुतीचें काम सारें । घ्यावें सशास्त्र उरकून ॥९३॥
माझा स्वामी गजानन । येऊं न देई कदा विघ्न ।
भक्ताचें करण्या संरक्षण । मुळींच बसला येथें तो ॥९४॥
तेंच पुढें सत्य झालें । व्याधीचें स्वरुप मावळलें ।
एका बाईचें निमालें । भूत शतचंडींत या ॥९५॥
बनाजी तिडके सांगवीकर । यांनीं केला स्वाहाकार ।
कसुर्‍याची रहाणार । गुजाबाई नाम जिचें ॥९६॥
चापडगांवींचा वामन । शामरावाचा नंदन ।
यांनींही एक यज्ञ । केला समाधीच्या पुढें ॥९७॥
ऐसीं धर्मकृत्यें किती तरी । झालीं समर्थासमोरी ।
खरे खरेच साक्षात्कारी । श्रीगजाननमहाराज ॥९८॥
यावत्‌ कालपर्यंत । लोक होते निष्ठावंत ।
तावत्‌ कालपर्यंत । वर्‍हाड होता सुखी बहु ॥९९॥
जसजसी निष्ठा कमी झाली । तों तों विपन्न दशा आली ।
अवदसेनें घातली । माळ कंठीं वर्‍हाडाच्या ॥२००॥
विपुल पिकणें टाकिलें । काश्यपीनें पहा भले ।
नवे वाहूं लागले । वारे सर्व वर्‍हाडांत ॥१॥
वर्‍हाडाची ऐसी दैना । समर्थांसी पाहवेना ।
म्हणून घेतलें आपणां । कोंडोनीं त्यांनीं जलांत ॥२॥
तीस फुटांपासून । पाया आणिला भरुन ।
तेथेंच कां हें जीवन । निर्माण व्हावें श्रोते हो ॥३॥
म्हणून ऐसें वाटतें । राग आला समर्थांतें ।
म्हणून त्यांनीं जलातें । भोंवतीं केलें निर्माण ॥४॥
सुखसंपन्न पहिल्यापरी । वर्‍हाड व्हावा निर्धारी ।
ऐसें चित्तांत असल्या जरी । या वर्‍हाडी जनांच्या ॥५॥
तरी त्या अवघ्या जनांनीं । श्रीगजाननाच्या चरणीं ।
पूर्ववत् निष्ठा ठेवूनी । सुखालागीं अनुभवावें ॥६॥
ऐसें न जरी करतील । तरी याहीपेक्षां येईल ।
वर्‍हाडासी बिकट काळ । याचा विचार करा हो ॥७॥
गजाननपदीं निष्ठा ठेवा । सुख-अनुभव सर्वदा घ्यावा ।
कुतर्कासी मुळीं न द्यावा । ठाव आपुल्या मानसीं ॥८॥
या गजाननरुप जमिनींत । जें जें कांहीं पेराल सत्य ।
तें तें मिळणार आहे परत । बहुत होऊन तुम्हांला ॥९॥
दाणे टाकिल्या खडकावरी । त्यांचीं न रोपें होतीं खरीं ।
याचा विचार अंतरीं । सर्व काळ करा हो ॥२१०॥
कंटाळा संतसेवेचा । ज्या ज्या प्रांता येत साचा ।
त्या त्या प्रांतीं दुष्काळाचा । प्रादुर्भाव होतसे ॥११॥
धर्मश्रद्धा ही वाघीण । गेल्या मनरुपी दरींतून ।
दुर्वासनेचे कोल्हे जाण । येऊन बसतील ते ठायां ॥१२॥
भक्ति शुचिर्भूत अंगना । अभक्ति वारांगना ।
तिच्या नादीं लागल्या जाणा । विटंबनाच सर्वत्र ॥१३॥
सन्नीतीला सोडूं नका । धर्मवासना टाकूं नका ।
शत्रु न माना एकमेकां । तरीच शक्ति वाढेल ॥१४॥
ऐसें तुम्ही वागल्यास । येतील चांगले दिवस ।
या वर्‍हाड प्रांतास । हें कधींहि विसरुं नका ॥१५॥
एकदां तरी वर्षांतून । घ्यावें गजाननाचें दर्शन ।
एकदां तरी पारायण । करा गजाननचरित्राचें ॥१६॥
हा एकवीस अध्यायांचा । गजाननविजय नांवाचा ।
नैवेद्य एकवीस मोदकांचा । गजाननासी अर्पा हो ॥१७॥
वा हे अध्याय साचार । माना एकवीस दुर्वांकुर ।
पारायणरुपें निरंतर । वाहाव्या गजाननासी ॥१८॥
सद्‌भाव जो मानवाचा । तोच दिवस चतुर्थीचा ।
प्रेमरुपी चंद्राचा । उदय झाला पाहिजे ॥१९॥
मग या ग्रंथाचें अक्षर । एकेक हें दुर्वांकुर ।
अर्थ शब्दाचा साचार । मोदक समजा विबुध हो ॥२०॥
तो अर्पून गजानना । पारायणरुपी पारणा ।
साधून घ्यावा करा ना । वेळ आतां थोडकाही ॥२१॥
हा ग्रंथ ना कादंबरी । ती गजाननाची लीला खरी ।
येथें जो अविश्वास धरी । तो बुडेल निःसंशय ॥२२॥
श्रीगजाननस्वामी चरित्र । जो नियमें वाचील सत्य ।
त्याचे पुरतील मनोरथ । गजाननकृपेनें ॥२३॥
हें गजाननचरित्र भागीरथी । कथा या तोय निश्चिती ।
महाराष्ट्र ओंव्या तयावरती । लहरी समजा विबुध हो ॥२४॥
वा कल्पवृक्ष हें स्वामीचरित्र । शाखा अध्याय तयाप्रत ।
पद्मरचना हीच सत्य । पालवी या वृक्षाची ॥२५॥
जो या ग्रंथीं ठेवील भाव । त्यासी पावेल स्वामीराव ।
संकटीं त्याच्या घेईल धांव । रक्षण त्याचें करावया ॥२६॥
हा ग्रंथ केवळ चिंतामणी । चिंतिलें फळ देईल जाणी ।
दृढतर विश्वास असल्या मनीं । हें मात्र विसरुं नका ॥२७॥
जेथें गजाननचरित्राचा । पाठ होईल नित्य साचा ।
तेथें वास लक्ष्मीचा । चिरकाल होईल हो ॥२८॥
दारिद्रयासी मिळेल धन । रोगीयासी आरोग्य जाण ।
साध्वी स्त्रीचें वांजपण । फिटेल याच्या वाचनें ॥२९॥
निपुत्रिकासी होईल पुत्र । निष्कपटी मिळेल मित्र ।
चिंता न राहील अणुमात्र । या ग्रंथाच्या वाचका ॥२३०॥
दशमी एकादशी द्वादशीला । हा ग्रंथ जो वाची भला ।
अनुपम येईल भाग्य त्याला । श्रीगजाननकृपेनें ॥३१॥
गुरुपुष्य योगावरी । जो याचें पारायण करी ।
बसून एक्या आसनावरी । राहूनियां शुचिर्भूत ॥३२॥
त्याच्या अवघ्या मनकामना । खचित होतील पूर्ण जाणा ।
कसल्याही असोत यातना । त्या त्याच्या निरसतील ॥३३॥
जेथें हा राहील ग्रंथ । तेथें न कदा येई भूत ।
लाग न साधे यत्किंचित । तेथें ब्रह्म समंधाचा ॥३४॥
ऐसें याचें महत्त्व । ये भाविकाला प्रचीत ।
कुटिलदुष्टदुर्जनांप्रत । याचा अनुभव येणें नसे ॥३५॥
मानसाची योजना । राजहंसासाठीं जाणा ।
तैसें हें संतसज्जनां । मानस स्वामीचरित्र ॥३६॥
पूर्वकालीं ज्ञानेश्वर । मीरा मेहता कबीर ।
नामा सांवता चोखा महार । गोरा बोधला दामाजी ॥३७॥
उंबरखेडी ऐनाथ । सखाराम अंमळनेरांत ।
वा देव मामलेदार यशवंत । वा हुमणाबादी माणिकप्रभू ॥३८॥
तेवींच हा वर्‍हाडांत । गजाननस्वामी सद्गुरुनाथ ।
फरक नाहीं यत्किंचित । त्यांच्या यांच्या मधीं हो ॥३९॥
आतां हीच विनंति । तुम्हां अवघ्यां भाविकांप्रती ।
अत्यंत असूं द्यावी प्रीति । श्रीगजाननांचे चरणीं ॥२४०॥
म्हणजे तुमची येरझार । जन्ममृत्यूची साचार ।
होऊनियां व्हाल पार । दुस्तर भवामधूनी ॥४१॥
आतां स्वामी दयाघना ! । तुला येवो माझी करुणा ।
दासगणूच्या यातना । सकल निवारी कृपेनें ॥४२॥
मी तुझा झालों भाट । मार्ग दावी मला नीट ।
दुर्वासनेचा येतो वीट । चित्तामाजीं दयाळा ! ॥४३॥
आमरण वारी घडो । संतचरणीं प्रेमा जडो ।
अक्षय्यीचा वास घडो । श्रीगोदेच्या तीराला ॥४४॥
प्रसंग याचना करण्याचा । मशीं नको आणूंस साचा ।
समर्था दासगणूचा । अभिमान वाहावा मानसीं ॥४५॥
मी सकल संतांचा चरणरज । माझी राखा तुम्ही लाज ।
हेंचि मागणें आहे आज । पदर पसरुन तुम्हांतें ॥४६॥
जैसी केलीस प्रेरणा । तैसेंच मी वदलों जाणा ।
हे स्वामी गजानना ! । तुझें चरित्र लिहितां कीं ॥४७॥
शेगांवचे मठांत । कांहीं होतें कागदपत्र ।
ते * रतनसातें मजप्रत । आणूनियां दाखविले ॥४८॥
त्यांच्या आधारें ग्रंथ लिहिला । कल्पनेच्या ना उपयोग केला ।
म्हणून अधिक न्यूनाला । मी नाहीं कारण ॥४९॥
झालें असल्या अधिकऊन । त्याची क्षमा गजानन ।
करो सर्वदा मजलागून । हीच आहे विनंती ॥२५०॥
शके अठराशें एकसष्टांत । प्रमाथिनाम संवत्सरांत ।
चैत्रमासीं शुद्धांत । वर्षप्रतिपदेला ॥५१॥
हा ग्रंथ कळसा गेला । शेगांव-ग्रामीं भला ।
तो गजाननांनीं पूर्ण केला । प्रथम प्रहरीं बुधवारीं ॥५२॥
स्वस्ति श्रीदासगणूविरचित । हा गजाननविजय नामें ग्रंथ ।
नौका होवो भाविकांप्रत । भवसिंधु तरावया ॥२५३॥
शुभं भवतु ॥ श्रीहरिहरार्पणमस्तु ॥
॥ इति एकविंशोऽध्यायः समाप्तः ॥
॥ पुंडलीक वरदा हरिविठ्ठल ॥
॥ सीताकांतस्मरण जयजय राम ॥
॥ पार्वतीपते हरहर महादेव ॥
॥समाप्त॥
जय जयाजी अनंतवेषा । जय जयाजी अविनाशा ।
जय जयाजी परेशा । ब्रह्मांडाधीशा नमो तुशीं ॥१॥
देवा तूं आपणांस । पतितपावन नाम खास ।
सर्वदा आहे धरिलेंस । याचा विचार करीं गा ॥२॥
पाप्यावरी प्रेम अमित । तुझें देवा असतें सत्य ।
पापीजनांनीं तुजप्रत । महत्त्व आणिलें कृपाळा ॥३॥
म्हणून माझ्या पातकासी । पाहूं नका हो हृषीकेशी ।
धुणें येतें जलापासीं । स्वच्छ होतें म्हणून ॥४॥
म्हणून पतितांचा कंटाळा । करुं नको रे घननीळा ।
काय भूमीनें सांवरिला । दिलें आहे टाकून ॥५॥
तूंच पतितपावन । तूंच पुण्यपावन ।
या दोन्ही दोषांपासून । तुम्ही अलग सर्वदा ॥६॥
सूर्य नाशी तमाप्रत । म्हणून कां तो कष्टी होत ।
कांहीं न करावें लागत । तम नासण्या रवीशीं ॥७॥
तम जों जों भेटण्या येई । तों तों तेथें प्रकाश होई ।
अंधारत्व अवघें जाई । त्याचें तमाचें नारायणा ॥८॥
पापपुण्याची वासना । तूंच उपजविशी नारायणा ।
आपला रक्षण्या मोठेपणा । पापी तूंच निर्मिशी ॥९॥
कांहीं असो आतां तरी । चिंता रहित मजला करी ।
दासगणू हा घ्यावा पदरीं । हेंच आहे मागणें ॥१०॥
तुझ्यावांचून मजप्रत । नाहीं वशिला जगतांत ।
अवघेंच तुझ्या हातांत । आहे कीं रे पांडुरंगा ॥११॥
श्रोते आतां सावधान । हा कळसाध्याय परिसा पूर्ण ।
तुमचें भाग्य धन्य धन्य । संतकथा ऐकतसां ॥१२॥
एकविधा निष्ठा ज्याची । जडली गजाननपदीं साची ।
त्याच्या दुःखसंकटांची । होळीच होते निःसंशय ॥१३॥
बांधीत असतां मंदिर । काम करीत शिखरावर ।
एक होता मजूर । हाताखालीं गवंडयांच्या ॥१४॥
तो धोंडा देतां मिस्तरीला । एकाएकीं झोक गेला ।
तीस फुटांवरुन पडला । खालीं घडीव दगडावर ॥१५॥
तो पडतां लोकांनीं पाहिला । जन म्हणती मेला मेला ।
उंचावरुन खालीं पडला । आतां कशाचा वांचे तो ? ॥१६॥
परी घडलें अघटित । कोठें न लागलें त्याप्रत ।
जैसा चेंडू झेलितात । तैसें त्यांचें जाहलें ॥१७॥
सोपानसाह्यें ज्यापरी । जन उतरती भूमीवरी ।
तेथें झालें त्याचपरी । त्या मजुराकारणें ॥१८॥
मजूर म्हणे लोकांला । माझा जेव्हां झोक गेला ।
तेव्हां एकानें धरलें मला । पडतां पडतां करास ॥१९॥
पाय भूमीसी लागतां क्षणीं । तो न दिसला मजलागुनी ।
हें वृत्त ऐकुनी । लोक अवघे आनंदले ॥२०॥
अभिश्राप कोणाचा । समर्थ ना घेती साचा ।
हा योग पडण्याचा । दैवानेंच आला तुज ॥२१॥
या तुझ्या पडण्यानें । स्पर्श केला समर्थानें ।
तुझ्या कराकारणें । ऐसें भाग्य कोणाचें ? ॥२२॥
असो एक बाई रजपुताची । जयपुराहून आली साची ।
बाधा होती भूताची । तया अबलेकारणें ॥२३॥
तिसी जयपूर ग्रामाला । दत्तात्रयाचा दृष्टान्त झाला ।
तूं या रामनवमीला । जाई शेगांवाकारणें ॥२४॥
तेथें संत जागती ज्योत । श्रीगजानन सद्गुरुनाथ ।
ते या तुझ्या पिशाच्याप्रत । मुक्ति देतील निःसंशयें ॥२५॥
या दृष्टान्तेंकरुन । आपुल्या दोन मुलांसी घेऊन ।
रामनवमीसाठीं जाण । बाई आली शेगांवा ॥२६॥
प्रतिपदेपासून भला । उत्सवासी आरंभ झाला ।
अफाट समुदाय मिळाला । नवमीस श्रोते शेगांवीं ॥२७॥
काम सभामंडपाचें । चाललें होतें तेथ साचें ।
खांब मोठमोठे दगडाचे । उभे केले असती ॥२८॥
दीड फूट जाडीचा । पांच फूट लांबीचा ।
प्रत्येक खांब दगडाचा । ऐसे होते किती तरी ॥२९॥
उत्सवाच्या निमित्त भलें । काम भक्तांनीं बंद केलें ।
खांब होते बसविलेले । नुसते मात्र ते ठाईं ॥३०॥
श्रीरामाचा जन्म झाला । प्रसादासाठीं लोटला ।
जनांचा तो समुदाय भला । तो न मसी वर्णवे ॥३१॥
त्या गर्दीत ही बाई । उभी खांबास एक्या पायीं ।
होती तिला सोसली नाहीं । गर्दी ती यत्किंचित ॥३२॥
म्हणून खांबाच्या आश्रया । गेली निर्भय व्हावया ।
गर्दी ती चुकवावया । परी झालें विपरीत ॥३३॥
तोच खांब कोसळला । तिच्या शरीरा पडला ।
तो पहातां लोकांला । ऐसें वाटूं लागलें ॥३४॥
तिचा बहुतेक गेला प्राण । ही बाई कोठील कोण ? ।
लहान मुलें दिसतीं दोन । खांबाखालीं येधवां ॥३५॥
दहावीस जणांनीं । खांब काढिला अंगावरुनी ।
पाणी मुखांत घालोनी । लोबोकडे पाठविलें ॥३६॥
ही लोबो डाँक्टरीण । शस्त्रविद्येंत अतिप्रवीण ।
ही जातीनें ख्रिश्चन । भक्त येशू ख्रिस्ताची ॥३७॥
तिनें ह्या रजपूतिणीला । रीतीप्रमाणें उपचार केला ।
लोबो म्हणे ना लागला । मार इला कोठेंच ॥३८॥
हें आश्चर्य खरोखर । खांब दगडाचा होता थोर ।
त्याच्या खालीं शरीर । सुरक्षित रहावें कसें ॥३९॥
आश्चर्य वाटलें लोकांला । प्राण बाईचा वांचला ।
हा जो कांहीं प्रकार झाला । तो घडला इतुक्यास्तव ॥४०॥
खांब पाडून अंगावरी । भूत जें होतें शरीरीं ।
त्या भूतास मुक्ति खरी । दिधली त्या गजाननें ॥४१॥
बाई होऊन पूर्ववत । गेली जयपूर शहराप्रत ।
नांदूं लागली आनंदांत । ऐसा प्रभाव स्वामीचा ॥४२॥
ऐसेंच एका उत्सवाची । नाईक नवर्‍याच्या मस्तकांसी ।
सोडीत असतां मंडपासी । लाकडी गोल पडला हो ॥४३॥
तोही गोल थोर होता । परी स्वामीची अगाध सत्ता ।
कोठेंही ना आघात होतां । नाईक नवरा वांचला ॥४४॥
पुत्र कृष्णाजी पाटलाचा । रामचंद्र नांवाचा ।
परमभक्त समर्थांचा । एक असे शेगांवीं ॥४५॥
एके दिवशीं त्याच्या घरीं । येते झाले साक्षात्कारी ।
ऐन दुपारच्या अवसरीं । गोसाव्याच्या रुपानें ॥४६॥
भूक लागलि मला देखा । अन्न कांहीं देतां कां ? ।
ऐसें म्हणून मारिली हांका । रामचंद्र पाटलातें ॥४७॥
पाटील मूळचा भाविक । त्याची वाटलें कौतुक ।
गोसाव्याची ऐकून हांक । दारामाजीं पातला ॥४८॥
निरखून पाहातां गोसाव्यासी । तों ते असावे पुण्यराशी ।
स्वामी गजानन निश्चयेंसी । ऐसें त्याला वाटलें ॥४९॥
गोसाव्याचा धरुन हात । आला घेऊन घरांत ।
दिला बसण्या पाट । पूजा केली पायांची ॥५०॥
गोसावी म्हणे पाटलाला । आज मी मुद्दाम आलों मुला ।
कांहीं तुज सांगण्याला । तें तूं ऐके मनापून ॥५१॥
कर्जाची न चिंता करी । तें फिटून जाईल निर्धारीं ।
अरे उन्हाळ्यांत गोदावरी । थोडी कोरडी पडतसे ॥५२॥
तैसाच हाही प्रकार । संपन्नतेचा येईल पूर ।
कृपाघन वर्षल्यावर । श्रीहरीचा समज हें ॥५३॥
उष्टें माझे जें ठायीं । पडेल बापा तें ठाईं ।
कशाचेंही कधीं पाही । कमी नाहीं पडणार ॥५४॥
आण ताट वाढून । सुग्रास देईं भोजन ।
मर्जी असल्या पांघरुण । घाल एखादें अंगावरी ॥५५॥
पूजा अन्न दक्षिणा । याचकांसी दिल्या जाणा ।
तें पावतें नारायणा । येविषयीं शंका नसे ॥५६॥
परी तो याचक । आधीं पाहिजे शुद्ध देख ।
त्यावांचून हें कौतुक । होणार नाहीं कधींही ॥५७॥
आणलें ताट वाढूनी । गोसावी जेवला प्रेमानीं ।
पांच रुपये पाटलांनीं । दक्षिणा ठेविली त्याच्या करां ॥५८॥
तैं गोसावी म्हणाला । ही दक्षिणा नको मला ।
तूं पाहिजे कारभार केला । गजाननाच्या मठांत ॥५९॥
तीच दक्षिणा मागण्यासी । मी आलों तुझ्यापासीं ।
ती आनंदें देईं मसी । म्हणजे कल्याण होईल ॥६०॥
समर्थसेवेची दक्षिणा । देऊन तुष्टवी माझ्या मना ।
योग्य मनुष्य तुझ्याविणा । कोणी न येथें सांप्रत ॥६१॥
तुझी कांता आजारी । वरचेवरी पडते जरी ।
तीही होईल बापा परी । ही दक्षणा दिल्यानें ॥६२॥
बोलाव तुझ्या पुत्राप्रत । त्याच्या कंठीं एक ताईत ।
बांधितों म्हणजे चेटूकभूत । याचीन बाधा होय त्यासी ॥६३॥
का कीं ही जमेदारी । कठीण आहे भूमीवरी ।
पाण्याशींच पाणी वैरी। ये ठाईं होत असे ॥६४॥
पाटीलकीचें तुझें वतन । हें वाघाचें पांघरुण ।
त्याचा उपयोग करणें जाण । अति जपून रामचंद्रा ॥६५॥
द्वेषी मन असूं नये । सन्नीतीला सोडूं नये ।
राजाविरुद्ध जाऊं नये । उगीच भलत्या कामांत ॥६६॥
साधु कोण संत कोण ? । हें पाहावें शोधून ।
दांभिकांच्या नादीं जाण । कदापीही लागूं नये ॥६७॥
हीं व्रतें पाळल्यास । तुझा ऋणी श्रीनिवास ।
होईल या वचनास । असत्या माझ्या मानूं नको ॥६८॥
आय पाहून खर्च करी । दंभाचार कधीं न वरी ।
साधुसंत येतां घरीं । विन्मुख त्याला लावूं नये ॥६९॥
अपमान खर्‍या संतांचा । झाल्या कोप ईश्वराचा ।
होतसे बापा साचा । संतचरणीं प्रेमा धरीं ॥७०॥
आपल्या वंशजाचें उणें । पाहूं नये कदा मनें।
सोयर्‍याधायर्‍यांकारणें । समयानुसार मान द्यावा ॥७१॥
कोप असावा बाह्यात्कारी । दया असावी अंतरीं ।
जैसें का तें फणसावरी । कांटे आंत गोड गरे ॥७२॥
मी तुझ्या पाठीस । आहे जाण रात्रंदिवस ।
ताईत बांधून कंठास । गोसावी जाऊं लागला ॥७३॥
दाराबाहेर जातां भला । अंतर्धान पावला ।
पाहातां पाहातां झाला । दिसेनासा रस्त्यांत ॥७४॥
पाटील अवघ्या दिवसभर । मानसीं करी विचार ।
हा गोसावी कोणी इतर । नसावा ऐसें वाटतें ॥७५॥
श्रीगजाननस्वामी मला । आले उपदेश करायाला ।
घेऊन गोसावीवेषाला । हें आतां समजलें ॥७६॥
रात्रीं स्वप्नीं येऊन । संशय केला निरसन ।
ऐसें स्वामीगजानन । भक्तवत्सल खरोखरी ॥७७॥
श्रीगजानन चरित्र । तारक असोनी परमपवित्र ।
अनुभव येण्या मात्र । सबळ निष्ठा पाहिजे ॥७८॥
या ग्रंथाची अवतरणिका । देतों आतां ही तुम्ही ऐका ।
वेळ उगा दवडूं नका । पूर्ण व्हावें सावधान ॥७९॥
प्रथमाध्यायीं मंगलाचरण । देवगुरुचें वंदन ।
केलें पुढें निवेदन । गजाननाच्या पूर्वचरिता ॥८०॥
माघमासीं सप्तमीसी । समर्थ आले शेगांवासी ।
देवीदासाच्या सदनापासीं । दिसते झाले प्रथमतः ॥८१॥
बंकटलाल दामोदर । दोन होते चतुर नर ।
त्यांनीं परीक्षा अखेर । केली गजाननाची ॥८२॥
कथा द्वितीयाध्यायांत । येणेंपरी आहे सत्य ।
गोविंदबुवाच्या कीर्तनांत । महाराज येऊन बैसले ॥८३॥
पितांबर शिंप्याला । रस्त्यांत चमत्कार दाविला ।
बंकटलालाच्या घराला । महाराज गेले शेवटीं ॥८४॥
कथा तृतीयाध्यायाला । गोसाव्यानें नवस केला ।
गांजाचा श्रीसमर्थाला । पाजण्याचा विबुध हो ॥८५॥
त्याची इच्छा पुरविली । प्रथा गांजाची पडली ।
तेथपासोनी भली । शेगांवचे मठांत ॥८६॥
जानराव देशमुखाचें । गंडांतर टाळिलें साचें ।
देऊन तीर्थ पायांचें । आपुलें तें स्वामींनीं ॥८७॥
मृत्यूचे ते प्रकार । तेथें कथिले सविस्तर ।
तुकारामासी दिला मार । ढोंग करितो म्हणोनी ॥८८॥
कथा चतुर्थाध्यायाठायीं । येणें रीतीं असे पाही ।
जानकीरामें दिला नाहीं । विस्तव चिलमीकारणें ॥८९॥
किडे पडले चिंचवण्यांत । अन्न गेलें वायां सत्य ।
सोनारानें जोडून हात । केली विनंती समर्थांला ॥९०॥
त्याचा अपराध क्षमा केला । पूर्ववत् केले चिंचवण्याला ।
जानकीराम भक्त झाला । ते दिवसापासून ॥९१॥
होते दोन कान्होले । उतरंडीसी ठेविलेले ।
तेच समर्थें मागितले । खाया चंदू मुकिंदासी ॥९२॥
चिंचोलीच्या माधवाला । यमलोक दावून मुक्त केला ।
शिष्याहातें करविला । थाट वसंतपूजेचा ॥९३॥
कथा पंचमाध्यायांत । महाराज पिंपळगांवांत ।
बसले शंकराच्या मंदिरांत । पद्मासन घालोनियां ॥९४॥
गुराख्यांनीं पूजा केली । गांवची मंडळी तेथें आली ।
महाराजांसी घेऊन गेली । पिंपळगांवाकारणें ॥९५॥
हें कळलें बंकटलाला । तो पिंपळगांवास गेला ।
महाराजासी आणण्याला । परत शेगांवाकारणें ॥९६॥
समर्थासी आणले परत । कांहीं दिवस राहून तेथ ।
पुन्हां गेले अकोलींत । भास्करासी तारावया ॥९७॥
कोरडया ठणठणीत विहिरीला । जिवंत झरा फोडीला ।
एका क्षणांत आणिलें जला । त्या कोरडया विहिरी ठायीं ॥९८॥
भास्कराची उडवलि भ्रांती। घेऊन आले तयाप्रती ।
शेगांवास गुरुमूर्ति । ही कथा पंचमांत ॥९९॥
षष्ठाध्यायीं ऐसी कथा । बंकटलालें सद्‌गुरुनाथा ।
मक्याचीं कणसें खाण्याकरितां । नेलें आपुल्या मळ्यांत ॥१००॥
गांधीलमाशा उठल्या तेथ । लोक होऊन भयभीत ।
पळूं लागले असती सत्य । जीव आपुला घेऊनी ॥१॥
बाधा गांधीलमाश्यांची । महाराजा न झाली साची ।
घेतली असे शिष्यत्वाची । परीक्षा बंकटलालाची ॥२॥
नरसिंगजीस भेटण्याला । स्वामी गेले अकोटाला ।
जो नरसिंगजी होता भला । शिष्य कोतशा अल्लीचा ॥३॥
कांहीं दिवस राहिले । अकोटामाजीं भले ।
नरसिंगजीसी हितगुज केलें । बंधु आपुला म्हणून ॥४॥
चंद्रभागेच्या तीरीं । शिवरग्रामाभीतरीं ।
कृपा व्रजभूषणावरी । केली असें जाऊन ॥५॥
मारुतीच्या मंदिरांत । श्रावणमासाच्या उत्सवांत ।
समर्थ आले राहण्याप्रत । येथें षष्ठमाची पूर्तता ॥६॥
गांवींची पाटीलमंडळी । अवघी आडदांड होती भली ।
हमेश होई बोलाचाली । त्यांची समर्थाबरोबर ॥७॥
हरि पाटलासवें भले । महाराज कुस्ती खेळले ।
मल्लविद्येचें दाविलें । प्रत्यंतर बहुताला ॥८॥
उंसाचा चमत्कार । दाऊनियां साचार ।
अभिमानाचा परिहार । केला पाटील मंडळींच्या ॥९॥
भिक्यानामें दिला सुत । खंडू कडताजी पाटलाप्रत ।
आम्रभोजनाचें व्रत । चालविण्यास कथिलें पाटलाला ॥११०॥
ऐशा कथा सप्तमाध्यायीं । कथन केल्या आहेत पाही ।
निष्ठा समर्थांच्या ठायीं । जडली पाटीलमंडळींची ॥११॥
कथा आहे अष्टमांत । दुफळी पाटील देशमुखांत ।
अर्ज दिधला सरकारांत । महारांनीं विरुद्ध पाटलाच्या ॥१२॥
खंडूवरी बालंट आलें। तें समर्थांनीं नासिलें ।
निर्दोष सुटते झाले । खंडू पाटील खटल्यांतून ॥१३॥
तेलंगी ब्राह्मणाला । वेद म्हणून दाखविला ।
आपण कोण हा कळविला । सहज लीलेनें समाचार ॥१४॥
कृष्णाजीच्या मळ्याशीं । महाराज राहिले छपरासी ।
मंदिराच्या सान्निध्यासी । चंद्रमौळी हराच्या ॥१५॥
ब्रह्मगिरी गोसाव्याला । अभिमानविरहित केला ।
"नैनं छिन्दन्ति" श्र्लोकाला । रहस्यासह सांगून ॥१६॥
जळत्या पलंगाच्यावर । महाराज बसते झाले स्थिर ।
न जाळे वैश्वानर । केव्हांही खर्‍या संताला ॥१७॥
कथा नवमाध्यायाला। द्वाड घोडा शांत केला ।
खूण नवस करणाराला । दिली असे गांजाची ॥१८॥
दासनवमीचे उत्सवासी। समर्थ बाळापुरासी ।
घेऊन आपल्या शिष्यांसी । बाळकृष्णाच्या घरां गेले ॥१९॥
बाळकृष्णालागून । करविलें समर्थाचें दर्शन ।
संशयरहित केलें मन । तया रामदास्याचें ॥१२०॥
दशमाध्यायीं सुरेख । उमरावतीचें कथानक ।
उपरति झाली पुरी देख । तेथें बाळाभाऊला ॥२१॥
गणेश आप्पा चंद्राबाई । यांनीं अर्पिला संसार पाईं ।
भावभक्तीनें लवलाही । श्रीगजाननस्वामीच्या ॥२२॥
गणेश दादा खापडर्याला । शुभ आशीर्वाद दिधला ।
छत्रीनें मारुन बाळाला । परीक्षा त्याची घेतली ॥२३॥
द्वाड गाय सुकलालाची । अति गरीब केली साची ।
दांभिक भक्ति घुडयाची । कशी ती कथन केली ॥२४॥
एकादशाध्यायीं कथन । भास्करासी डसला श्वान ।
आले त्र्यंबकेश्वरीं जाऊन । गोपाळदासा भेटले ॥२५॥
झ्यामसिंगाच्या विनंतीसी । देऊन मान अडगांवासी ।
येते झाले पुण्यराशी । श्रीगजाननमहाराज ॥२६॥
निजधामा भास्कर गेला । त्याचा देह ठेविला ।
द्वारकेश्वरासन्निध भला । सतीबाईचे शेजारीं ॥२७॥
आज्ञा केली कावळ्यांला । तुम्ही न यावें या स्थला ।
वांचविले गणु जवर्‍याला । सुरुंग उडतां विहिरींत ॥२८॥
शेट बचुलालाची । कथा द्वादशाध्यायीं साची ।
मूर्ति निरिच्छपणाची । प्रत्यक्ष होते महाराज ॥२९॥
स्वामीचें वस्त्र नेसला । पितांबर शिंपी कोंडोलीला ।
स्वइच्छेनें येता झाला । परमभक्त होता जो ॥१३०॥
पितांबरानें कोंडोलीसी । बळिरामाच्या शेतासी ।
वठलेलिया आंब्यासी । पानें फळें आणविलीं ॥३१॥
पितांबर राहिला कोंडोलींत । तेथेंच झाला समाधिस्थ ।
नव मठ झाला स्थापित । शेगांवीं समर्थ इच्छेनें ॥३२॥
विचार करुनी मानसीं । बसून रेतीच्या गाडीसी ।
महाराज नव्या मठासी। आले जुन्या मठांतून ॥३३॥
झ्यामसिंगानें मुंडगांवाला । नेलें गजाननस्वामीला ।
पर्जन्यानें घोटाळा । भंडार्‍याचा केला असे ॥३४॥
झ्यामसिंगानें आपुली । इस्टेट समर्था अर्पिली ।
पुंडलिकाची निमाली । गांठ प्लेगची श्रीकृपें ॥३५॥
कथाभाग तेराव्याचा । महारोग गोसाव्याचा ।
हरण गंगाभारतीचा । केला असें गजाननें ॥३६॥
बंडुतात्यासी भाग्य आलें । भूमींत धन सांपडलें ।
कर्जापासून मुक्त केलें । समर्थानें निजकृपें ॥३७॥
नर्मदेच्या स्नानास । सोमवती अमावास्यास ।
नौका फुटतां छिद्रास । हात लाविला नर्मदेनीं ॥३८॥
विडा माधवनाथाला । शिष्याहातीं पाठविला ।
या कथा चवदाव्याला । वर्णिल्या असती साकल्यें ॥३९॥
अध्याय तो पंधरावा । शिवजयंतीचा आहे बरवा ।
आले अकोले नामक गांवा । टिळक बाळ गंगाधर ॥१४०॥
भाकरी प्रसाद पाठविला । कोल्हटकराचे हस्तें भला ।
मुंबईंत लोकमान्याला । ग्रहण करायाकारणें ॥४१॥
श्रीधर गोविंद काळ्यास । करिते झाले उपदेश ।
नको जाऊं विलायतेस । येथेंच आहे सर्व कांहीं ॥४२॥
कथा ऐशा सोळाव्यासी । पुंडलीक अंजनगांवासी।
जातां निवारिले त्यासी । येऊनिया स्वप्नांत ॥४३॥
पादुकाचा प्रसाद त्याला । झ्यामसिंगहस्तें पाठविला ।
कवराच्या भाजीभाकरीला । ग्रहण केलें आनंदें ॥४४॥
छरा तुकारामाचा । कानामधून पडला साचा ।
ह्या अशा कथांचा । समावेश सोळाव्यांत ॥४५॥
सतराव्यांत कथा सुरस । विष्णूसाच्या घरास ।
जाया मलकापुरास । समर्थ निघाले गाडींतून ॥४६॥
नग्न फिरती म्हणूनी । खटला भरला पोलिसांनीं ।
केवळ अहंपणानीं । सत्पुरुषासी त्रास द्याया ॥४७॥
महताबशा सांईला । पाठवून दिलें पंजाबाला ।
हिंदुयवनांविषयीं केला । कळकळीचा बोध त्यासी ॥४८॥
बापुरावाच्या कांतेसी । भानामती न मानी साची ।
भेट गंगाभागीरथीसी । झाली अकोटीं विहिरींत ॥४९॥
कथा बायजा माळणीची । अठराव्यामाजीं साची ।
कवर डाँक्‍टरच्या फोडाची । कथा यांत ग्रथित असे ॥१५०॥
महाराज गेले पंढरीला । घेऊन अवघ्यां लोकांला ।
तेथें बापुना काळ्याला । दर्शन हरीचें करविलें ॥५१॥
कवठे बहादुरचा वारकरी । मरीनें झाला आजारी ।
त्यास घटकेमाझारीं । समर्थानें बरें केलें ॥५२॥
एक्या कर्मठ ब्राह्मणाला । श्वान उठून मेलेला ।
दाऊन त्याचा गलित केला । कर्माभिमान श्रोते हो ॥५३॥
कथा एकोणविसाव्यासी । दिला काशीनाथपंतासी ।
आशीर्वाद तो अतिहर्षी । तो येता दर्शना ॥५४॥
गोपाळ मुकिंद बुटी भला । नागपुरासी घेऊन गेला ।
श्रीगजाननस्वामीला । आपुल्या गेहाकारणें ॥५५॥
त्याच्या मनीं ऐसा हेत । महाराज ठेवावें नागपुरांत ।
परी हरि पाटलांनीं परत । आणिले समर्थ शेगांवीं ॥५६॥
धार-कल्याणचे रंगनाथ । साधु आले भेटण्याप्रत ।
समर्थासी शेगांवांत । ऐसे आणि कितीतरी ॥५७॥
श्रीवासुदेवानंद सरस्वती । जो कर्ममार्गाची प्रत्यक्ष मूर्ति ।
दृष्टादृष्ट होतां नुसती । आनंद झाला उभयतातें ॥५८॥
तेव्हां बाळाभाऊला । जो कां होता संशय आला ।
तो समर्थांनीं निवटिला । करुनियां उपदेश॥५९॥
केलें खळ्याचें संरक्षण । गाढवाचे पासून ।
समर्था मारितां आलें मरण । नारायणासी बाळापुरीं ॥१६०॥
गजाननाचे कृपें भलें । जाखडयाचें लग्न झालें ।
कपीलधारेसी दिधलें । दर्शन निमोणकराला ॥६१॥
तुकारामें आपुला । पुत्र समर्था वाहिला ।
नारायण नामें भला । सेवा करावयाकारणें ॥६२॥
पंढरीतें जाऊन । विठ्ठलातें विचारुन ।
महाराज आले परतून । शेगांवाकारणें ॥६३॥
पुढें भाद्रपदमासासी । ऋषि-पंचमीच्या पुण्य दिवशीं ।
आधुनिक कालाचा हा ऋषि । समाधिस्त जहाला ॥६४॥
विसाव्यामाजीं इतर । श्रींची समाधि झाल्यावर ।
जे का घडले चमत्कार । त्यांचें वर्णन केलें असे ॥६५॥
जे जे भाविक भक्त कोणी । त्यांना त्यांना अजुनी ।
दर्शन देती कैवल्यदानी । त्यांच्या इच्छा पुरवून ॥६६॥
आतां हा एकविसावा । अवघ्या कथेचा कळस बरवा ।
अवघ्यांचा लेखावा । तुम्ही सार श्रोते हो ॥६७॥
प्रत्यक्षापरी प्रकार । येथें होती वरच्यावर ।
म्हणून म्हणणें आहे सार । अवघ्यांचें या अध्याया ॥६८॥
वर्गणीच्या जोरें भलें । समाधीचें काम झालें ।
मनापासून भक्त झटले । वर्गणी गोळा कराया ॥६९॥
ऐसें भव्य सुंदर । काम कोठें न भूमीवर ।
धर्मशाळा चौफेर । चहूं बाजूंनीं बांधिल्या ॥१७०॥
या भव्य कामाला । बहुतांनीं हात लाविला ।
त्यांचीं नांवें तुम्हांला । सांगतां ग्रंथ वाढेल ॥७१॥
मुख्य जे होते त्यांतून । त्यांचीं नांवें करितों कथन ।
कुकाजीचा नंदन । हरी पाटील नाम ज्याचें ॥७२॥
सांगवी गांवचा बनाजी । उमरीचा तो गणाजी ।
बटवाडीचा मेसाजी । लाडेगावचा गंगाराम ॥७३॥
भागू, नंदू, गुजाबाई । अकोल्याची बनाबाई ।
सुकदेव पाटलाची ती आई । यांनीं हजारों रुपये दिले ॥७४॥
पाटील रामचंद्र कृष्णाजी । दुसरा दत्तु भिकाजी ।
पळसखेडचा सुखदेवजी । मार्तन्ड गणपती शेगांवचा ॥७५॥
बालचंद्राचा रतनलाल । पंचगव्हाणचा दत्तुलाल ।
त्याच गांवींचा बिसनलाल । अंबरसिंग टाळकीचा ॥७६॥
किसन बेलमंडळेकर । विठोबा पाटील चावरेकर ।
हसनापुरचा राहणार । गंगाराम नाम ज्याचें ॥७७॥
या दानशूरांनीं । मोठमोठया रकमा देऊनी ।
केली मठाची उभारणी । भक्तिस्तव समर्थांच्या ॥७८॥
कोठया कचेरी स्वैंपाकघरें । सोपे उत्तम प्रकारें ।
बांधिले असती साजिरे । समाधीच्या चौफेर ॥७९॥
लोकांनीं ज्या देणग्या दिल्या । त्या बांधकामीं जिरुन गेल्या ।
परी पुष्कळ गोष्टी राहिल्या । बांधण्याच्या अवशेष ॥१८०॥
त्यासाठीं युक्ति केली । वर्गणी जमवण्यासाठीं भली ।
योजना ती ऐशी झाली । ती ऐका विबुध हो ॥८१॥
बसविला शेतसार्‍यावर । समर्थांचा धार्मिक कर ।
कोणासी न करितां जोर । रुपयामागें एक आणा ॥८२॥
तैशीच बाजारपेठेशीं । धान्य अथवा कपाशी ।
जी येईल विकायासी । पट्टी बसविली त्यावर ॥८३॥
गाडीमागें अर्धा आणा । हर्ष वाटे देतांना ।
कां कीं समर्थांच्या चरणां । निष्ठा होती सर्वांची ॥८४॥
समाधीपुढें स्वाहाकार । होऊन गेले अपार ।
परी त्यांतून मोठे चार । सर्वश्रुत जाहले ॥८५॥
शतचंडीचें अनुष्ठान । ब्राह्मणांच्या करवीं जाण ।
केलें आदरेंकरुन । किसनलाल शेठजीनें ॥८६॥
अनुष्ठान शतचंडीचें । करणें अति अवघड साचें ।
अधिकशून्य ना खपायाचें । जगदंबे कालिकेस ॥८७॥
कांहीं चुकतां विधानांत । तात्काळ होतें विपरीत ।
काम्य अनुष्ठानाप्रत । भीति चहूं बाजूंनीं ॥८८॥
वडील किसनलालाचा । बंकटलाल नांवाचा ।
भक्त होता समर्थांचा । एकनिष्ठ पहिल्यापून ॥८९॥
पूर्ण आहुतीच्या दिवशीं । त्या बंकटलाल भक्तासी ।
व्याधि उद्भवली शरीरासी । प्राणांताचा समय आला ॥१९०॥
लोक गेले घाबरुन । म्हणती हें काय आलें विघ्न ।
शतचंडीचें अनुष्ठान । करतां विपरीत व्हावें कां ? ॥९१॥
बंकटलाल म्हणे पुत्रासी । भिऊं नकोस मानसीं ।
माझा तारिता पुण्यरासी । समाधीसी बसलासे ॥९२॥
तो अवघें करील बरें । नका होऊं बावरें ।
पूर्ण आहुतीचें काम सारें । घ्यावें सशास्त्र उरकून ॥९३॥
माझा स्वामी गजानन । येऊं न देई कदा विघ्न ।
भक्ताचें करण्या संरक्षण । मुळींच बसला येथें तो ॥९४॥
तेंच पुढें सत्य झालें । व्याधीचें स्वरुप मावळलें ।
एका बाईचें निमालें । भूत शतचंडींत या ॥९५॥
बनाजी तिडके सांगवीकर । यांनीं केला स्वाहाकार ।
कसुर्‍याची रहाणार । गुजाबाई नाम जिचें ॥९६॥
चापडगांवींचा वामन । शामरावाचा नंदन ।
यांनींही एक यज्ञ । केला समाधीच्या पुढें ॥९७॥
ऐसीं धर्मकृत्यें किती तरी । झालीं समर्थासमोरी ।
खरे खरेच साक्षात्कारी । श्रीगजाननमहाराज ॥९८॥
यावत्‌ कालपर्यंत । लोक होते निष्ठावंत ।
तावत्‌ कालपर्यंत । वर्‍हाड होता सुखी बहु ॥९९॥
जसजसी निष्ठा कमी झाली । तों तों विपन्न दशा आली ।
अवदसेनें घातली । माळ कंठीं वर्‍हाडाच्या ॥२००॥
विपुल पिकणें टाकिलें । काश्यपीनें पहा भले ।
नवे वाहूं लागले । वारे सर्व वर्‍हाडांत ॥१॥
वर्‍हाडाची ऐसी दैना । समर्थांसी पाहवेना ।
म्हणून घेतलें आपणां । कोंडोनीं त्यांनीं जलांत ॥२॥
तीस फुटांपासून । पाया आणिला भरुन ।
तेथेंच कां हें जीवन । निर्माण व्हावें श्रोते हो ॥३॥
म्हणून ऐसें वाटतें । राग आला समर्थांतें ।
म्हणून त्यांनीं जलातें । भोंवतीं केलें निर्माण ॥४॥
सुखसंपन्न पहिल्यापरी । वर्‍हाड व्हावा निर्धारी ।
ऐसें चित्तांत असल्या जरी । या वर्‍हाडी जनांच्या ॥५॥
तरी त्या अवघ्या जनांनीं । श्रीगजाननाच्या चरणीं ।
पूर्ववत् निष्ठा ठेवूनी । सुखालागीं अनुभवावें ॥६॥
ऐसें न जरी करतील । तरी याहीपेक्षां येईल ।
वर्‍हाडासी बिकट काळ । याचा विचार करा हो ॥७॥
गजाननपदीं निष्ठा ठेवा । सुख-अनुभव सर्वदा घ्यावा ।
कुतर्कासी मुळीं न द्यावा । ठाव आपुल्या मानसीं ॥८॥
या गजाननरुप जमिनींत । जें जें कांहीं पेराल सत्य ।
तें तें मिळणार आहे परत । बहुत होऊन तुम्हांला ॥९॥
दाणे टाकिल्या खडकावरी । त्यांचीं न रोपें होतीं खरीं ।
याचा विचार अंतरीं । सर्व काळ करा हो ॥२१०॥
कंटाळा संतसेवेचा । ज्या ज्या प्रांता येत साचा ।
त्या त्या प्रांतीं दुष्काळाचा । प्रादुर्भाव होतसे ॥११॥
धर्मश्रद्धा ही वाघीण । गेल्या मनरुपी दरींतून ।
दुर्वासनेचे कोल्हे जाण । येऊन बसतील ते ठायां ॥१२॥
भक्ति शुचिर्भूत अंगना । अभक्ति वारांगना ।
तिच्या नादीं लागल्या जाणा । विटंबनाच सर्वत्र ॥१३॥
सन्नीतीला सोडूं नका । धर्मवासना टाकूं नका ।
शत्रु न माना एकमेकां । तरीच शक्ति वाढेल ॥१४॥
ऐसें तुम्ही वागल्यास । येतील चांगले दिवस ।
या वर्‍हाड प्रांतास । हें कधींहि विसरुं नका ॥१५॥
एकदां तरी वर्षांतून । घ्यावें गजाननाचें दर्शन ।
एकदां तरी पारायण । करा गजाननचरित्राचें ॥१६॥
हा एकवीस अध्यायांचा । गजाननविजय नांवाचा ।
नैवेद्य एकवीस मोदकांचा । गजाननासी अर्पा हो ॥१७॥
वा हे अध्याय साचार । माना एकवीस दुर्वांकुर ।
पारायणरुपें निरंतर । वाहाव्या गजाननासी ॥१८॥
सद्‌भाव जो मानवाचा । तोच दिवस चतुर्थीचा ।
प्रेमरुपी चंद्राचा । उदय झाला पाहिजे ॥१९॥
मग या ग्रंथाचें अक्षर । एकेक हें दुर्वांकुर ।
अर्थ शब्दाचा साचार । मोदक समजा विबुध हो ॥२०॥
तो अर्पून गजानना । पारायणरुपी पारणा ।
साधून घ्यावा करा ना । वेळ आतां थोडकाही ॥२१॥
हा ग्रंथ ना कादंबरी । ती गजाननाची लीला खरी ।
येथें जो अविश्वास धरी । तो बुडेल निःसंशय ॥२२॥
श्रीगजाननस्वामी चरित्र । जो नियमें वाचील सत्य ।
त्याचे पुरतील मनोरथ । गजाननकृपेनें ॥२३॥
हें गजाननचरित्र भागीरथी । कथा या तोय निश्चिती ।
महाराष्ट्र ओंव्या तयावरती । लहरी समजा विबुध हो ॥२४॥
वा कल्पवृक्ष हें स्वामीचरित्र । शाखा अध्याय तयाप्रत ।
पद्मरचना हीच सत्य । पालवी या वृक्षाची ॥२५॥
जो या ग्रंथीं ठेवील भाव । त्यासी पावेल स्वामीराव ।
संकटीं त्याच्या घेईल धांव । रक्षण त्याचें करावया ॥२६॥
हा ग्रंथ केवळ चिंतामणी । चिंतिलें फळ देईल जाणी ।
दृढतर विश्वास असल्या मनीं । हें मात्र विसरुं नका ॥२७॥
जेथें गजाननचरित्राचा । पाठ होईल नित्य साचा ।
तेथें वास लक्ष्मीचा । चिरकाल होईल हो ॥२८॥
दारिद्रयासी मिळेल धन । रोगीयासी आरोग्य जाण ।
साध्वी स्त्रीचें वांजपण । फिटेल याच्या वाचनें ॥२९॥
निपुत्रिकासी होईल पुत्र । निष्कपटी मिळेल मित्र ।
चिंता न राहील अणुमात्र । या ग्रंथाच्या वाचका ॥२३०॥
दशमी एकादशी द्वादशीला । हा ग्रंथ जो वाची भला ।
अनुपम येईल भाग्य त्याला । श्रीगजाननकृपेनें ॥३१॥
गुरुपुष्य योगावरी । जो याचें पारायण करी ।
बसून एक्या आसनावरी । राहूनियां शुचिर्भूत ॥३२॥
त्याच्या अवघ्या मनकामना । खचित होतील पूर्ण जाणा ।
कसल्याही असोत यातना । त्या त्याच्या निरसतील ॥३३॥
जेथें हा राहील ग्रंथ । तेथें न कदा येई भूत ।
लाग न साधे यत्किंचित । तेथें ब्रह्म समंधाचा ॥३४॥
ऐसें याचें महत्त्व । ये भाविकाला प्रचीत ।
कुटिलदुष्टदुर्जनांप्रत । याचा अनुभव येणें नसे ॥३५॥
मानसाची योजना । राजहंसासाठीं जाणा ।
तैसें हें संतसज्जनां । मानस स्वामीचरित्र ॥३६॥
पूर्वकालीं ज्ञानेश्वर । मीरा मेहता कबीर ।
नामा सांवता चोखा महार । गोरा बोधला दामाजी ॥३७॥
उंबरखेडी ऐनाथ । सखाराम अंमळनेरांत ।
वा देव मामलेदार यशवंत । वा हुमणाबादी माणिकप्रभू ॥३८॥
तेवींच हा वर्‍हाडांत । गजाननस्वामी सद्गुरुनाथ ।
फरक नाहीं यत्किंचित । त्यांच्या यांच्या मधीं हो ॥३९॥
आतां हीच विनंति । तुम्हां अवघ्यां भाविकांप्रती ।
अत्यंत असूं द्यावी प्रीति । श्रीगजाननांचे चरणीं ॥२४०॥
म्हणजे तुमची येरझार । जन्ममृत्यूची साचार ।
होऊनियां व्हाल पार । दुस्तर भवामधूनी ॥४१॥
आतां स्वामी दयाघना ! । तुला येवो माझी करुणा ।
दासगणूच्या यातना । सकल निवारी कृपेनें ॥४२॥
मी तुझा झालों भाट । मार्ग दावी मला नीट ।
दुर्वासनेचा येतो वीट । चित्तामाजीं दयाळा ! ॥४३॥
आमरण वारी घडो । संतचरणीं प्रेमा जडो ।
अक्षय्यीचा वास घडो । श्रीगोदेच्या तीराला ॥४४॥
प्रसंग याचना करण्याचा । मशीं नको आणूंस साचा ।
समर्था दासगणूचा । अभिमान वाहावा मानसीं ॥४५॥
मी सकल संतांचा चरणरज । माझी राखा तुम्ही लाज ।
हेंचि मागणें आहे आज । पदर पसरुन तुम्हांतें ॥४६॥
जैसी केलीस प्रेरणा । तैसेंच मी वदलों जाणा ।
हे स्वामी गजानना ! । तुझें चरित्र लिहितां कीं ॥४७॥
शेगांवचे मठांत । कांहीं होतें कागदपत्र ।
ते * रतनसातें मजप्रत । आणूनियां दाखविले ॥४८॥
त्यांच्या आधारें ग्रंथ लिहिला । कल्पनेच्या ना उपयोग केला ।
म्हणून अधिक न्यूनाला । मी नाहीं कारण ॥४९॥
झालें असल्या अधिकऊन । त्याची क्षमा गजानन ।
करो सर्वदा मजलागून । हीच आहे विनंती ॥२५०॥
शके अठराशें एकसष्टांत । प्रमाथिनाम संवत्सरांत ।
चैत्रमासीं शुद्धांत । वर्षप्रतिपदेला ॥५१॥
हा ग्रंथ कळसा गेला । शेगांव-ग्रामीं भला ।
तो गजाननांनीं पूर्ण केला । प्रथम प्रहरीं बुधवारीं ॥५२॥
स्वस्ति श्रीदासगणूविरचित । हा गजाननविजय नामें ग्रंथ ।
नौका होवो भाविकांप्रत । भवसिंधु तरावया ॥२५३॥
शुभं भवतु ॥ श्रीहरिहरार्पणमस्तु ॥
॥ इति एकविंशोऽध्यायः समाप्तः ॥
॥ पुंडलीक वरदा हरिविठ्ठल ॥
॥ सीताकांतस्मरण जयजय राम ॥
॥ पार्वतीपते हरहर महादेव ॥
॥समाप्त॥
श्री गजानन विजय ग्रंथ अध्याय २०
|| श्री गजानन विजय ग्रंथ अध्याय २० ||
श्री गजानन महाराजांनी लक्ष्मण हरी जांजळ यांस बोरीबंदरवर परमहंसाच्या रूपांत भेट दिली.
॥ श्रीगणेशाय नमः ॥
जय जयाजी रुक्मिणीवरा । हे चंद्रभागातटविहारा ।
देवा वरदपाणी धरा । दासगणूच्या मस्तकीं ॥१॥
तूं भूपांचा भूपती । अवघेंच आहे तुझ्या हातीं ।
मग माझी फजीती । कां रे ऐसी मांडलीस ? ॥२॥
माझें पाप ताप दहन । करा कृपाकृशानें करून ।
राहो आनंदी सदा मन । तुझें भजन करावया ॥३॥
यांत अंतर केल्यास । वृथा तुला लागेल दोष ।
खर्‍या थोरांनीं आपणांस । बट्टा लावून घेऊं नये ॥४॥
म्हणून हे श्यामसुंदरा । राही रुक्मिणीच्या वरा ।
पांडुरंगा परम उदारा । माझी इच्छा पूर्ण करी ॥५॥
असो समाधिस्थ झाल्यावर । श्रीगजानन साधुवर ।
म्हणूं लागले नारीनर । आतां काय ह्या शेगांवीं ॥६॥
शेगांवींचा ज्ञानगभस्ती । अस्ता गेला निश्चिती ।
आतां काय तेथें माती । राहिली आहे निव्वळ ॥७॥
समुद्राचें आटल्या नीर । वा पुष्पतरूचा गेल्या भर ।
कोण त्याचें करणार । कौतुक या जगामध्यें ॥८॥
आतां खेपा शेगांवांत । करणें आहे कीं निमित्त ? ।
देव नसतां देव्हार्‍यांत । माळा बांधणें व्यर्थची ॥९॥
ऐसें कित्येक बोलती । परी ती असे साच भ्रांती ।
महाराजांची दिव्य ज्योति । अदृश्य आहे तेच ठायां ॥१०॥
जेवीं इंद्रायणीचे तीरीं । ज्ञानेश्वर समाधिस्थ जरी ।
ते आहेत भेटले परी । तेच ठायीं भाविकां ॥११॥
तैशीच शेगांवांत । श्रीगजाननस्वामी समर्थ ।
ऐसा जयांचा सिध्दान्त । दर्शन त्यांना तेथ होतें ॥१२॥
ते विषयींची एक कथा । सांगतों मी येथ आतां ।
गणपत कोठाडे होता । एक भाविक गृहस्थ ॥१३॥
हा रायली कंपनीचा । एजंट शेगांव दुकानीचा ।
नित्य नेम होता त्याचा । दर्शनाचा श्रोते हो ॥१४॥
अस्तमानीं प्रतिदिवशीं । यावें त्यानें मठासी ।
बैसोनियां समाधीपासीं । स्तवन करावें एकनिष्ठें ॥१५॥
एकदां ऐसें वाटलें त्यास । अभिषेक करून समाधीस ।
उद्यांच्या विजयादशमीस । ब्राह्मणभोजन घालावें ॥१६॥
केली सर्व तयारी । अभिषेकाची साजिरी ।
शिधा मठाभीतरीं । धाडिला मोठ्या प्रमाणांत ॥१७॥
तैं कांता म्हणे हो प्राणनाथा ! । हें तुम्ही काय करितां ।
हाड नाहीं तुमच्या हातां । खर्च करण्याच्या बाबतींत ॥१८॥
उद्यां आहे विजयादशमी । म्हणून पोरांबाळांसी ।
कपडे अलंकार अंगासी । करून घाला कांहीं तरी ॥१९॥
हे अभिषेक ब्राह्मणभोजनें । वरचेवरी न योग्य करणें ।
दिलीं आपणां ईश्वरानें । चार पोरेंबाळें हो ॥२०॥
फुटका मणि ना अंगावरती । मी लंकेची पार्वती ।
गृहस्थाची ही का रीती ? । संचय करावा धनाचा ॥२१॥
हें कांतेचें भाषण । गणपतरावा न रुचलें जाण ।
तो म्हणे प्रपंचाहून । श्रेष्ठ परमार्थ वाटे मला ॥२२॥
तोच त्याच्या कांतेसी । स्वप्न पडलें रात्रीसी ।
उगे न छळी पतीसी । तो करतो तें करूं दे ॥२३॥
त्यांत तुझ्या बापाचें । काय जातें सांग साचें ।
प्रेम अशाश्वताचें । वेडे ! हें बाळगूं नको ॥२४॥
यामध्यें न कांहीं सार । धन भूचें भूमीवर ।
येतें मात्र बरोबर । पाप पुण्य मानवाच्या ॥२५॥
अभिषेक ब्राह्मणभोजन । हें पारमार्थिक आहे पुण्य ।
त्याच्यासाठीं वेंचितां धन । तें न जाय अनाठायीं ॥२६॥
पेरलेल्या बीजापरी । त्याची स्थिती होते खरी ।
म्हणून सांगतों तुला पोरी । अडथळा त्या करूं नको ॥२७॥
ऐशा पाहून स्वप्नास । सांगती झाली पतीस ।
तेणें गणपतरावास । हर्ष झाला विबुध हो ॥२८॥
आले का हें प्रत्यंतर । महाराज येथेंच साचार ।
सोडून द्यावा कुविचार । आजपासून कांहीं तरी ॥२९॥
मुलें बाळें कोणाचीं । धनदौलत कोणाची ।
तूं न वाही चिंता त्यांची । तें अवघें समर्थाचें ॥३०॥
असो गणपतरावानें । पूजन केलें आनंदानें ।
त्या दसर्‍याच्या मुहूर्तानें । खर्चही केला अत्युतम ॥३१॥
या गणपतरावाची । निष्ठा समर्थपदीं साची ।
जडली शुध्द स्वरूपाची । होती पहिल्यापासून ॥३२॥
लक्ष्मण हरी जाजळाला । ऐसाच अनुभव एक वेळां ।
बोरीबंदरावरी आला । तो ऐका सांगतों ॥३३॥
कांहीं कामानिमित्त । लक्ष्मण गेला मुंबईत ।
हा समर्थाचा होता भक्त । पहिल्यापासून विबुध हो ॥३४॥
घरच्या कांहीं कटकटीनें । वैताग त्याच्या घेतला मनें ।
कांहीं व्यापारासंबंधानें । आला होता मुंबईस ॥३५॥
असो बोरीबंदरावरी । लक्ष्मण आला जाया घरीं ।
तों आगगाडीच्या धक्क्यावरी । एक भेटला परमहंस ॥३६॥
आजानुबाहु उंच बांधा । दृष्टि नासाग्रासी सदा ।
ओंकाराचा सर्वदा । जप चालला त्याच्या मुखीं ॥३७॥
तो बोलला लक्ष्मणास । तूं गजाननाचा आहेस शिष्य ।
ऐसें असून हताश । कां होतोस कळेना ? ॥३८॥
तूं आपुल्या जेव्हां घरीं । पुण्यतिथि केलीस खरी ।
चारशें पानांची तयारी । करून उमरावतीला ॥३९॥
गोपाळराव पेठकर । आणी बापटमास्तर ।
यांचा कैंसा प्रकार । घडला तो आण मना ॥४०॥
पुत्रशोक बापटासी । झाला असून प्रसादासी ।
तो तुझ्या गेहासी । आला होता न सांग तें ॥४१॥
पेठकराचे ब्राह्मण भले । सांग कशानें राहिले ? ।
अरे गजाननस्वामी गेले । त्या उभयतांच्या स्वप्नांत ॥४२॥
उपदेश करून दोघांस । आणिले होते प्रसादास ।
हें कैसेम विसरलास ? । सांग मला ये वेळीं ॥४३॥
खुणेच्या गोष्टी ऐकून । साशंक झाला लक्ष्मण ।
म्हणे हा असावा कोण । हें कांहीं कळत नसे ॥४४॥
लक्ष्मणें त्या संन्याशाला । आदरें नमस्कार केला ।
तो पाहतां गुप्त झाला । बोरीबंदर स्टेशनासी ॥४५॥
मग लक्ष्मण येऊन घरीं । वागूं लागला पहिल्यापरी ।
प्रतिवर्षी आपुल्या घरीं । पुण्यतिथीचा प्रारंभ केला ॥४६॥
अवधूत जयराम खेडकरासी । राहीत साहीत गांवासी ।
भेटते झाले पुण्यराशी । संन्याशाच्या वेषानें ॥४७॥
एक माधवमार्तंड जोशी । कळंब कसूर ग्रामासी ।
आला मोजणी करायासी । जमिनीची श्रोते हो ॥४८॥
हा सरकारी नौकर । होता रेव्हेन्यु आँफिसर ।
त्याचा गजानन साधूवर । पूर्ण होता भरवंसा ॥४९॥
दिवसभर मोजणी केली । पुढें त्यास इच्छा झाली ।
अस्तमानाचे समयां भली । शेगांवास जाण्याची ॥५०॥
आज गुरुवारचा आहे दिन । घेऊं समर्थाचें दर्शन ।
ऐसा विचार करून । आज्ञा केली शिपायाला ॥५१॥
जोड आपुली वेगें दमणी । जाऊं शेगांवालागूनी ।
रात्र तेथें काढूनी । येऊं सकाळीं परत पुन्हां ॥५२॥
तई तो शिपाई कुतुबुद्दीन । बोलला कर जोडून ।
आभाळ आलें भरून । याचा विचार करावा ॥५३॥
मन नदीला पाणी भलें । आहे थोडकें आतां आलें ।
पाही पाणी गढूळ झालें । म्हणून केली विनंती ॥५४॥
जोशी म्हणाले त्यावर । अरे आतां होऊण नदीपार ।
जा दमणी करी तयार । उगीच सबबी सांगूं नको ॥५५॥
शिपायानें जोडिली दमणी । आला लगेंच घेऊनी ।
जोशी आंत बैसोनी । जाऊं लागेल शेगांवा ॥५६॥
दमणी घातली नदींत । तों पाणी आलें अकस्मात ।
जाण्या बैल तटाप्रत । अवसर नाहीं राहिला ॥५७॥
झंझावात बळावला । कडकडाट करी चपला ।
मन नदीला पूर आला । क्षणामाजीं भयंकर ॥५८॥
मेघ वर्षे मुसळधार । झंझावात सुटला खरा ।
शेतकर्‍यांचिया छपरा । तो उडवूं लागला हो ॥५९॥
शिपाई म्हणे कुतुबुद्दीन । साहेब येथेंच आलें मरण ।
तुम्हीं आम्हांलागून । उपाय यासी आतां नसे ॥६०॥
तई माधव मार्तंड जोशी । घाबरे झाले निजमानसीं ।
बाहूं लागले समर्थासी । करुणायुक्त वचानें ॥६१॥
हे समर्थ गजानना । रक्षणा आमुच्या करी प्राणां ।
अशा संकटीं तुझ्याविणा । त्राता न कोणी आम्हांतें ॥६२॥
कथा ऐकिली पुराणांत । जहाज बुडतां समुद्रांत ।
त्यास संतानें देऊन हात । रक्षण केलें सर्वस्वीं ॥६३॥
तूंही संत असामान्य । ब्रह्मवेत्ता करूणाघन ।
करी आमुचें रक्षण । येऊन या पुरामध्यें ॥६४॥
दमणींत आलें जीवन । बैल गेले घाबरोन ।
मग जोशी पु्ढें होऊन । बोलते झाले शिपायास ॥६५॥
तूं आतां मागें सर । अवलीयाचें भजन कर ।
तेच नेतील आपणां पार । त्यांची चिंता करूं नको ॥६६॥
जोशी म्हणाले समर्था । अगाध आहे तुझी सत्ता ।
वाटेल तें करी आतां । तारी अथवा मारी आम्हां ॥६७॥
कासरा दिला सोडून । दोघांनींही मिटले नयन ।
तों काय घडलें वर्तमान । तें आतां परियेसा ॥६८॥
ऐशा महापुरांतूनी । पैल तटा पावली दमणी ।
उभी राहिली येऊनी । सडकेवरी शेगांवच्या ॥६९॥
ऐसा प्रकार पाहतां । आनंदले उभयतां ।
पाहा केवढी अगाध सत्ता । आहे अवलीया बाबाची ॥७०॥
पुरामाजीं रक्षण केलें । निज भक्तां ना बुडूं दिलें ।
जोशी शेगांवाप्रती आले । एक घटका रात्रीस ॥७१॥
वंदन केलें समाधीला । पालखीचा पाहिला सोहळा ।
दुसरे दिवशीं बहुत केला । दानधर्म जोशांनीं ॥७२॥
बाळाभाऊचियापासीं । ब्राह्मणभोजन घालण्यासी ।
कांही रुपये अतिहर्षीं । जोशी देते जाहले ॥७३॥
साकल्य कथिलें वर्तमान । बाळाभाऊलागुन ।
हे नवसाचे ब्राह्मण । तुम्ही घाला माझ्यास्तव ॥७४॥
कां कीं मला रजा नाहीं । काम जरूरीचें पाही ।
ऐसें सांगून लवलाही । जोशी गेले निघून ॥७५॥
एक यादव गणेश सुभेदार । होता हिंगणीचा राहाणार ।
हा करीतसे व्यापार । वर्‍हाडांत कापसाचा ॥७६॥
यांस एक सालीं भला । दहा हजार तोटा आला ।
त्या चिंतेनें क्षीण झाला । कांहीं न सुचे मानसीं ॥७७॥
परी व्यापार सोडवेना । चिंता मनींची जाईना ।
फायदा कांहीं होईना । त्याच्या मनाप्रमाणें ॥७८॥
फायद्यासाठीं खटपट करी । नाना प्रकारें साजिरी ।
स्वस्थ ना बसती व्यापारी । राहाती सदा प्रयत्नांत ॥७९॥
हा एकदां वर्ध्यांत । आला कांहीं कामानिमित्त ।
उतरण्या गेला घरांत । विनायक असिरकराच्या ॥८०॥
तों इतक्यांत तेथें आला । एक भिकारी बुध हो भला ।
भिक्षा कांहीं मागण्याला । असिरकराच्या घरांत ॥८१॥
पोषाख अवघा मराठी । करामाजीं भव्य काठी ।
डोईस होती टोपी मोठी । बनातीची मळकट ॥८२॥
कंपवायूनें शरीर । कांपत होतें वरच्यावर ।
त्यास पहातां असिरकर । चित्तीं परम कोपले ॥८३॥
जा बेट्या मागल्या द्वारीं । तेथें मिळेल भिक्षा खरी ।
नको चढूस पायरी । ओसरीची ये वेळां ॥८४॥
परी हे बोल त्याचे । भिक्षेकरी न मानी साचे ।
येऊन वरती ओसरीचे । यादवासन्निध बैसला ॥८५॥
घाल भिक्षा कांहीं तरी । असें म्हणून पुढें करी ।
भिक्षापात्र भिकारी । यादव सुभेदाराच्या ॥८६॥
यादव म्हणे मनांत । भिकारी हा लोचट बहुत ।
नको म्हणत असतां येथ । हा बैसला येवोनी ॥८७॥
त्यातें पहात न्याहाळून । तईं तो भासला गजानन ।
सुभेदाराकारण । शेगांवचा राजयोगी ॥८८॥
दृष्टीस तेज अत्यंत । स्वरही त्यांच्या परी सत्य ।
फरक इतुकाच होता त्यांत । कंप होता तनूला ॥८९॥
तेज मुद्रा बोलणें । होतें समर्थाप्रमाणें ।
तें पाहून ऐसें म्हणे । सुभेदार निज चित्तीं ॥९०॥
हा जरी मानूं गजानन । तरी ते गेले समाधिस्थ होऊन ।
आतां महाराज कोठून । पडतील आमुच्या दृष्टीशीं ? ॥९१॥
कांहीं असो पैसे दोन । देऊं भिकार्‍याकारण ।
श्रीगजानन समजून । उहापोह ज्याचा नको ॥९२॥
पैसे घेतले भिकार्‍यानें । आणिक कांहीं देई म्हणे ।
श्रीगजाननकारणें । शेरणी वाट गुळाची ॥९३॥
ते वायदे करिसी वरचेवर । ते मी न आतां मानणार ।
तोटा दहा हजार । तुज व्यापारीं आला ना ? ॥९४॥
त्याचा विचार अंतरीं । करून देई कांहीं तरी ।
रुपये मजला लवकरी । काढ पाकीट खिशांतून ? ॥९५॥
ऐसें भिकारी बोलतां । सुभेदार झाला देता ।
कांहीं रुपये तत्त्वतां । पाकिटाचे काढून ॥९६॥
भिकारी म्हणे ते अवसरीं । संतुष्ट मी इतुक्यावरी ।
होत नाहीं दे लवकरी । आणखी रुपये कांहीं मला ॥९७॥
पुन्हां रुपये काढिले । भिकार्‍यासी अर्पिले ।
तों इतुक्यांत घरांत गेले । विनायकराव असिरकर ॥९८॥
यादवराव एकटा बसला । होता असिरकराच्या ओसरीला ।
तें पाहून बोलला । सुभेदारासी येणें रीतीं ॥९९॥
संशय गजाननाविषयीं । कां घेतोस चित्तीं पाही ? ।
कपडे काढून उभा राही । माझ्यापुढें ये वेळां ॥१००॥
तुझ्या अवघ्या अंगावर । दृष्टि पडूं देई एकवार ।
माझी तेणें होईल दुर । व्याधि तुझी यादवा ॥१॥
तूं मजला मुलापरी । कां रे लाजसी अंतरीं ? ।
ऐसें म्हणून पाठीवरी । हात फिरविला तयांनीं ॥२॥
फिरविला नखशिखान्त । अंगावरून त्यानें हात ।
तों आले इतक्यांत । असिरकर ओसरीला ॥३॥
रुपये घेऊन भिक्षेकरी । गेला द्वाराच्या बाहेरी ।
यादवानें बहुतापरी । तपास केला गांवांत ॥४॥
परी न थांग लागला । शेवटीं त्यानें निश्चय केला ।
ऐसा आपुल्या चित्ताला । कीं हा असावा गजानन ॥५॥
सुभेदार म्हणे मानसीं । हे समर्थ असल्या आज दिवशीं ।
फायदा होईल व्यापारासी । कांहीं तरी निःसंशय ॥६॥
तों सुभेदाराच्या । गाड्या आल्या कापसाच्या ।
विकावयासाठीं साच्या । वर्ध्याचिया बाजारीं ॥७॥
विक्री होतां किंमत । येती झाली तया बहुत ।
तेणें यादव चित्तांत । समाधान पावला ॥८॥
आणि निश्चय ऐसा केला । जो भिकारी भेटला ।
तो होता समर्थ भला । श्रीगजानन योगीराज ॥९॥
समर्थ आपुल्या भक्तांसी । रक्षण करती अहर्निशीं ।
निष्ठा मात्र त्यांचेविषयीं । दृढतर पाहिजे मनांत ॥११०॥
भाऊ राजाराम कवर । खामगांवीं होता डाँक्टर ।
त्याची तेल्हार्‍याच्यावर । बदली असे जाहली ॥११॥
म्हणून तेथें जाण्याला । खामगांवाहून निघाला ।
सहकुटुंब मठांत आला । घ्याया श्रींचें दर्शन ॥१२॥
गाडी केली तेल्हार्‍याची । तयारी केली निघण्याची ।
वेळ अस्तमानाची । असती झाली ते वेळां ॥१३॥
बाळाभाऊ मठाधिपती । तो त्या बोलला येणें रीतीं ।
अहो ऐका माझी विनंती । प्रसाद घेऊन जावें तुम्हीं ? ॥१४॥
तुम्ही आजपर्यंत । गेलां न येथून उपोषित ।
आज ऐसें विपरीत । कां हो मनीं आणिलें ? ॥१५॥
ह्यांतून आहे व्यतिपात । हें आणावें मनांत ।
कवर सांगें त्याप्रत । मला निकड आहे बहु ॥१६॥
आज रात्रीं प्रसाद घेतों । मागल्या रात्रीं निघून जातों ।
नसतां आग्रह मला तो । तुम्ही न करा ये काळीं ॥१७॥
बोलल्याप्रमाणें निघाला । तेल्हार्‍यासी डाँक्टर भला ।
घेऊन मुलांमाणसांला । दमणीमाजीं बसून ॥१८॥
रात्र होती अंधारी । महा भयंकर साजरी ।
वाटे निशा शोक करी । निज पतीच्या वियोगें ॥१९॥
तों चमत्कार ऐसा झाला । तेल्हार्‍याचा रस्ता चुकला ।
कोणी न भेटे पंथाला । विचारावें कोणा जरी ॥१२०॥
गाडी अरुंद रस्त्यावर । दोही बांजूस कांटे फार ।
गाडी उभी कांठावर । एका भव्य तलावाच्या ॥२१॥
म्हणता झाला गाडीवाला । साहेब रस्ता आहे चुकला ।
हें ऐकून कवराला । आश्चर्य वाटलें मानसीं ॥२२॥
खालीं उतरून जों पहात । तों अवघें दिसलें विपरीत ।
अपशब्द बोलला बहुत । तो त्या गाडीवाल्याला ॥२३॥
तूं तेल्हार्‍याचा म्हणून । तुझी गाडी केली जाण ।
आडमार्गें आणून । आम्हां कैसें सोडिलें ? ॥२४॥
काय होतास दारू प्याला । म्हणून हा रस्ता चुकला ।
वाट तुझ्या डोळ्यांला । दिसली कशी ना सांग मज ? ॥२५॥
तेल्हार्‍याचा रस्ता थोर । आम्ही हमेशा वाहातों साचार ।
मग आडमार्गावर । गाडी कैशी आली तुझी ? ॥२६॥
ऐसें कवर बोलतां । गाडीवाला जोडी हातां ।
कां हो मजला शिव्या देतां ? । म्यां न अपराध केला कीं ॥२७॥
मी हमेश भाडें करतों । तेल्हार्‍याहून येथें येतों ।
वाटेल तेव्हां गाडी हांकतों । रस्ता अवघा माहीत मज ॥२८॥
बैलही ना कोठें वळले । तें नीट येथेंच आले ।
तलाव पाहातां स्तब्ध झाले । हा न रस्ता तेल्हार्‍याचा ॥२९॥
मग कवर समजला मनांत । हें समर्थाचें आहे कृत्य ।
प्रसाद घेतल्याविरहित । कां कीं मी निघालों ॥१३०॥
बाळाभाऊच्या विनंतीला । मीं नाहीं मान दिला ।
म्हणून माझा रस्ता चुकला । आतां वाट गवसे कशी ? ॥३१॥
हें भयंकर कानन । येथें मशी त्राता कोण ।
गजानना ! तुजवांचून । रक्षण माझें कराया ॥३२॥
तों तळ्याच्या दुसर्‍या बाजूला । घागरमाळांचा आवाज झाला ।
डाँक्टराच्या कानीं पडला । तेणें आला थोडा धीर ॥३३॥
गाडीवाल्यासी म्हणे कवर । रस्ता नाहीं फार दूर ।
या चाहुलीचा सुमार । धरून गाडी हाण आतां ॥३४॥
तें त्यानें ऐकिलें । कांट्यांकुपाट्यांमधून नेलें ।
नीट रस्त्याला लाविलें । या आपल्या गाडीस ॥३५॥
हमरस्ता लागतां भली । डाँक्टरानें चौकशी केली ।
तों ऐशापरी समजली । गोष्ट तया कवरातें ॥३६॥
हें शेगांवचें शिवार । आहे अझून साचार ।
मग म्हणाला डाँक्टर । चाल शेगांवीं परत आतां ॥३७॥
सूर्योदयाचे समायाला । शेगांवासी कवर आला ।
वृत्तांत बाळाभाऊला । केला सर्व निवेदन ॥३८॥
मग बाळाभाऊ म्हणाले । हेंच आज बरें झालें ।
व्यतिपातीं न जाऊं दिलें । समर्थांनीं तुम्हांस ॥३९॥
आज प्रसाद ग्रहण करा । उद्यां जा हो तेल्हारा ।
करूं नये कधींच खरा । प्रसादाचा इनकार ॥१४०॥
समर्थाचे तुम्ही भक्त । म्हणून तुम्हां आणिले परत ।
मानवाचे अवघे बेत । सिध्दीस जाणें अशक्य ॥४१॥
संतांच्या जे असेल मनीं । तेंच येईल घडोनी ।
भरंवसा त्यांचे चरणीं । ठेवून स्वस्थ असावें ॥४२॥
दुसरे दिवशीं प्रसादासी । घेऊन गेला तेल्हार्‍यासी ।
आतां पुढील गोष्टीसी । अवधान द्यावें श्रवणातें ॥४३॥
एक रतनसा नामें नर । होता जातीनें भावसार ।
तयाचा मुलगा दिनकर । होता एक वर्षाचा ॥४४॥
त्यासी सोबणीचा रोग झाला । कोणी म्हणती सटावला ।
बालक अवघा सुकून गेला । रक्त न राहिलें अंगांत ॥४५॥
दिसूं लागलीं अवघीं हाडें । वरतीं नुसतें कातडें ।
वैद्य आणले बडेबडे । परी न झाला उपयोग ॥४६॥
मुलगें रडतां राहीना । दूधपाणी घेईना ।
ज्वर मुळींच सोडीना । पाहा तयाच्या तनूतें ॥४७॥
वैद्य म्हणती रतनसासी । आतां औषध न देई यासी ।
हा तुझ्या हातासी । लागणें आहे अशक्य ॥४८॥
शक्याशक्य विचार । सुज्ञें करावा निरंतर ।
उगीच पूल सागरावर । बांधावया जाऊं नये ! ॥४९॥
ऐसें ऐकून रतनसा । रडूं लागला ढसढसां ।
शेवटीं विचार त्यानें ऐसा । केला आपुल्या मानसीं ॥१५०॥
येवींतेवी मरतें पोर । माझें आतां साचार ।
पाहूं करून एकवार । उपाय हा शेवटचा ॥५१॥
दिनकराचा अंतकाळ । आला होता अति जवळ ।
घरचीं माणसें सकळ । लागलीं श्रोते रडावया ॥५२॥
हातपाय गार झाले । नेत्रतेज मंदावलें ।
मनगटाचें सोडिलें । ठिकाण पाहा नाड्यांनीं ॥५३॥
ऐशा स्थितिमाझारीं । रतनसानें पुत्र करीं ।
घेऊन ठेविला असें द्वारीं । नेऊनिया समर्थांच्या ॥५४॥
आणि केला त्यांसी नवस । पुत्र माझा उठल्यास ।
शेरणी वांटीन तुम्हांस । मी पांच रुपयांची ॥५५॥
तुम्ही पावलां अवघ्यांला । त्याचा अनुभव द्यावा मला ।
मीही आहे आपुला । माझी उपेक्षा करूं नका ॥५६॥
माझें मूल द्वारांत । तुझ्या जरी झालें मृत ।
तरी अवघ्या वर्‍हाडांत । तुझी होईल नाचक्की ॥५७॥
अमृतापरी तुझे चरण । आले सांगत आम्हां जन ।
हे स्वामी गजानन । कृपा करा या बाला ॥५८॥
पुत्र न माझा उठला जरी । मी डोकें फोडीन पायांवरी ।
तुझ्या आज निर्धारीं । ऐसा निश्चय मनींचा ॥५९॥
अमृततुल्य तुझी दृष्टी । त्याची करावी आज वृष्टी ।
नको करूंस मला कष्टी । महापुरुषा गजानना ! ॥१६०॥
त्यास कांहीं वेळ झाला । तों प्रकार ऐसा घडून आला ।
मूल हातापायांला । हालवावया लागलें ॥६१॥
नाडी आली ठिकाणीं । रुदन करूं लागलें जाणी ।
तों प्रकार पाहूनी । लोक सारे आनंदले ॥६२॥
समर्थकृपा झाल्यावर । राहील कोठून त्या दर ? ।
सूर्याचिया समोर । तमाचा तो पाड नसे ॥६३॥
दिनकर थोडे दिवसांत । होता झाला पूर्वतत ।
नवस असला श्रध्दायुक्त । तो फळे हा न्याय असे ॥६४॥
दादा कोल्हटकराचा । पुत्र राजा नांवाचा ।
आहे प्रसाद समर्थांचा । संतकृपा अमोल खरी ॥६५॥
कन्या रामचंद्र पाटलाची । चंद्रभागा नांवाची ।
ज्वान अठरा वर्षांची । लाडेगांव सासर जिचें ॥६६॥
ही असतां गरोदर । प्रसंग आला दुर्धर ।
प्रसुतीची वेळ फार । कठीण स्त्रीजातीला ॥६७॥
लाडेगांवाहून माहेरीं । चंद्रभागा आली खरी ।
प्रसूतीस्तव निर्धारी । जनरीतीप्रमाणें ॥६८॥
मोठ्या कष्टानें प्रसूती । झाली तिची निश्चिती ।
तोंच चंद्रभागेवरती । ज्वरें अंमल बसविला ॥६९॥
तो होतां नवज्वर । थकून गेले डाँक्टर ।
औषध उपचार केले फार । आपुल्या मुलीस पाटलांनीं ॥१७०॥
थोडाबहुत गुण आला । व्याधि तितक्यापुरता दबला ।
परी नव्हता मुळींच झाला । नामशेष देहांतूनी ॥७१॥
चंद्रभागा आजारी । पडूं लागली वरच्यावरी ।
एकदां अकोल्या नेलें खरी । औषध तिला द्यावया ॥७२॥
वैद्य विघानें नाना करिती । कोणी नळसंग्रहणी बोलती ।
कोणी वैद्य ऐसें म्हणती । क्षय झाला मुलीस या ॥७३॥
मेळ एकाचा एकाला । नाहीं मुळीं लागला ।
मग पाटलानें विचार केला । आतां वैद्य गजानन ॥७४॥
तारो अथवा मारो इसी । अंगारा लावा प्रति दिवसीं ।
तीर्थ द्यावें प्यायासी । समर्थांच्या पायांचें ॥७५॥
पिता मोठा निष्ठावंत । समर्थावरी अवघा हेत ।
हळूहळू त्या पोरीप्रत । गुण येता जाहला ॥७६॥
तिला उठवत नव्हतें शय्येसी । तीच आली दर्शनासी ।
पायीं चालत मठासी । हें महत्त्व अंगार्‍याचें ॥७७॥
निष्ठावंत ज्याचा भाव । तयाशीं पावे देव ।
उपास्यपदीं भाव । उपासकें ठेवावा ॥७८॥
रामचंद्राची अंगना । जानकाबाई सुलक्षणा ।
परी दैवयोग सुटेना । तो भोगल्यांवाचुनी ॥७९॥
वाताचा झाला विकार । जानकाबाईस साचार ।
पोट दुखे वरच्यावर । कांहीं उपाय चालेना ॥१८०॥
औषध देतां दबे वात । पुनः उठे पूर्ववत ।
ऐसा क्रम दिवस बहुत । चालला होता श्रोते हो ॥८१॥
त्या वाताची अखेरी । होती झाली मस्तकावरी ।
मेंदु बिघडला निर्धारीं । गेली जाणीव मावळून ॥८२॥
वेड्यापरी करावें । वाटेल तें बोलावें ।
कधीं उपाशीं निजावें । कधीं बसावेम जेवत ॥८३॥
कोणी म्हणती लागलें भुत । कोणी म्हणती रोग सत्य ।
कांहीं वदू लागले तेथ । हा करणीचा प्रकार असे ॥८४॥
कां कीं जितके असती जमेदार । त्यांचें असतें बाकडें फार ।
दुबळा आपुला दावी जोर । चेटुककरणी करूनियां ॥८५॥
औषधउपाय बहुत केलें । जाणतेही आणविले ।
गंडे बहुत बांधिले । करीं जानकाबाईच्या ॥८६॥
पाटील घरचा श्रीमंत । तो सापडला अडचणींत ।
म्हणून येता झाला ऊत । अवघ्यां त्या दांभिकांना ॥८७॥
कोणी अंगांत आणावें । वेडाचें निदान करावें ।
कांहीं तरी सांगावें । धनास्तव पाटलाला ॥८८॥
तो बिचारा सारें करी । कांता बरी न होय परी ।
विचार त्यानें अखेरी । ऐशा रीती ठरविला ॥८९॥
वैद्य आतां गजानन । जाणतां आतां गजानन ।
देव ऋषि आतां गजानन । तो जें वाटेल तें करो ॥१९०॥
माझी बायको सून त्याची । ही भावना माझी साची ।
आतां अन्य उपायांची । गरज नाहीं आम्हांला ॥९१॥
तूं उद्यांपासून । प्रातःकाळीं करी स्नान ।
मठामाजीं जाऊन । घाली प्रदक्षिणा समाधीसी ॥९२॥
तें तिनें पतीचें वचन । सर्वथैव केलें मान्य ।
समर्थ समाधीलागून । घालू लागली प्रदक्षिणा ॥९३॥
गेल्या न त्या मात्र वायां । दया आली सद्गुरुराया ।
वातविकार जाऊनियां । निर्दोष ती जाहली ॥९४॥
खर्‍या खर्‍या संतांची । सेवा न जाई वायां साची ।
परी निष्ठा मानवाची । जडणें तेथें अशक्य ॥९५॥
समर्थांच्या नंतर । बाळाभाऊ गादीवर ।
बसले त्यांचे चमत्कार । कांहीं थोडे जाहले ॥९६॥
हे वैशाख वद्य षष्ठीसी । शेगांवीं गेले वैकुंठासी ।
त्यांच्यामागून गादीसी । बसले येऊन नारायण ॥९७॥
बाळाभाऊ जेव्हां गेले । तेव्हां नारायणा स्वप्न पडलें ।
नांदूरें ग्रामीं भलें । तें थोडें सांगतों ॥९८॥
हे माळी नारायणा । तूं शेगांवास करी गमना ।
रक्षण्या भाविक जनांना । ऐसें मला वाटतें ॥९९॥
ऐसें स्वप्नीं सांगून । निघून गेले गजानन ।
म्हणून आले नारायण । शेगांवामाझारीं ॥२००॥
कांहीं दिवस यांनींही । अधिकार चालविला ते ठायीं ।
यांची समाधि झाली पाही । चैत्र शुध्द षष्ठीला ॥१॥
पूर्वसुकृतावांचून । संतसेवा न घडे जाण ।
संतसेवेचें महत् पुण्य । त्या पुण्या पार नसे ॥२॥
श्रीगजाननलीलेचा । पार कधीं न लागायाचा ।
अंबरींच्या चांदण्यांचा । हिशोब कोणा न लागे कधीं ॥३॥
मी अज्ञान पामर । मति नाहीं तिळभर ।
मग हा लीलासागर । मुखीं केवीं वर्णू हो ! ॥४॥
त्यानें जें जें वदविलें । तें तें मीं कथित केलें ।
लेखणीनें अक्षर लिहिलें । परी तें न तिचें सामर्थ्य ॥५॥
ती लेखणी ज्याच्या करीं । तोंच अक्षरें काढी सारीं ।
निमित्ताकारण होतें खरी । लेखणी ती लिहावया ॥६॥
तैसेंच येथें झालें । मी लेखणीचें काम केलें ।
लिहिते लिहविते स्वामी भले । श्रीगजानन महाराज ॥७॥
त्यांच्या कृपेंकरून । मीं हें केलें लेखन ।
येथें माझें मोठेपण । कांहींच नाहीं विबुध हो ! ॥८॥
स्वस्ति श्रीदासगणूविरचित । हा गजाननविजय नामें ग्रंथ ।
आतां आला कळसाप्रत । कळसाध्याय पुढें असे ॥२०९॥
शुभं भवतु ॥
श्रीहरिहरार्पणमस्तु ॥
॥ इति विंशोऽध्यायः समाप्तः ॥
जय जयाजी रुक्मिणीवरा । हे चंद्रभागातटविहारा ।
देवा वरदपाणी धरा । दासगणूच्या मस्तकीं ॥१॥
तूं भूपांचा भूपती । अवघेंच आहे तुझ्या हातीं ।
मग माझी फजीती । कां रे ऐसी मांडलीस ? ॥२॥
माझें पाप ताप दहन । करा कृपाकृशानें करून ।
राहो आनंदी सदा मन । तुझें भजन करावया ॥३॥
यांत अंतर केल्यास । वृथा तुला लागेल दोष ।
खर्‍या थोरांनीं आपणांस । बट्टा लावून घेऊं नये ॥४॥
म्हणून हे श्यामसुंदरा । राही रुक्मिणीच्या वरा ।
पांडुरंगा परम उदारा । माझी इच्छा पूर्ण करी ॥५॥
असो समाधिस्थ झाल्यावर । श्रीगजानन साधुवर ।
म्हणूं लागले नारीनर । आतां काय ह्या शेगांवीं ॥६॥
शेगांवींचा ज्ञानगभस्ती । अस्ता गेला निश्चिती ।
आतां काय तेथें माती । राहिली आहे निव्वळ ॥७॥
समुद्राचें आटल्या नीर । वा पुष्पतरूचा गेल्या भर ।
कोण त्याचें करणार । कौतुक या जगामध्यें ॥८॥
आतां खेपा शेगांवांत । करणें आहे कीं निमित्त ? ।
देव नसतां देव्हार्‍यांत । माळा बांधणें व्यर्थची ॥९॥
ऐसें कित्येक बोलती । परी ती असे साच भ्रांती ।
महाराजांची दिव्य ज्योति । अदृश्य आहे तेच ठायां ॥१०॥
जेवीं इंद्रायणीचे तीरीं । ज्ञानेश्वर समाधिस्थ जरी ।
ते आहेत भेटले परी । तेच ठायीं भाविकां ॥११॥
तैशीच शेगांवांत । श्रीगजाननस्वामी समर्थ ।
ऐसा जयांचा सिध्दान्त । दर्शन त्यांना तेथ होतें ॥१२॥
ते विषयींची एक कथा । सांगतों मी येथ आतां ।
गणपत कोठाडे होता । एक भाविक गृहस्थ ॥१३॥
हा रायली कंपनीचा । एजंट शेगांव दुकानीचा ।
नित्य नेम होता त्याचा । दर्शनाचा श्रोते हो ॥१४॥
अस्तमानीं प्रतिदिवशीं । यावें त्यानें मठासी ।
बैसोनियां समाधीपासीं । स्तवन करावें एकनिष्ठें ॥१५॥
एकदां ऐसें वाटलें त्यास । अभिषेक करून समाधीस ।
उद्यांच्या विजयादशमीस । ब्राह्मणभोजन घालावें ॥१६॥
केली सर्व तयारी । अभिषेकाची साजिरी ।
शिधा मठाभीतरीं । धाडिला मोठ्या प्रमाणांत ॥१७॥
तैं कांता म्हणे हो प्राणनाथा ! । हें तुम्ही काय करितां ।
हाड नाहीं तुमच्या हातां । खर्च करण्याच्या बाबतींत ॥१८॥
उद्यां आहे विजयादशमी । म्हणून पोरांबाळांसी ।
कपडे अलंकार अंगासी । करून घाला कांहीं तरी ॥१९॥
हे अभिषेक ब्राह्मणभोजनें । वरचेवरी न योग्य करणें ।
दिलीं आपणां ईश्वरानें । चार पोरेंबाळें हो ॥२०॥
फुटका मणि ना अंगावरती । मी लंकेची पार्वती ।
गृहस्थाची ही का रीती ? । संचय करावा धनाचा ॥२१॥
हें कांतेचें भाषण । गणपतरावा न रुचलें जाण ।
तो म्हणे प्रपंचाहून । श्रेष्ठ परमार्थ वाटे मला ॥२२॥
तोच त्याच्या कांतेसी । स्वप्न पडलें रात्रीसी ।
उगे न छळी पतीसी । तो करतो तें करूं दे ॥२३॥
त्यांत तुझ्या बापाचें । काय जातें सांग साचें ।
प्रेम अशाश्वताचें । वेडे ! हें बाळगूं नको ॥२४॥
यामध्यें न कांहीं सार । धन भूचें भूमीवर ।
येतें मात्र बरोबर । पाप पुण्य मानवाच्या ॥२५॥
अभिषेक ब्राह्मणभोजन । हें पारमार्थिक आहे पुण्य ।
त्याच्यासाठीं वेंचितां धन । तें न जाय अनाठायीं ॥२६॥
पेरलेल्या बीजापरी । त्याची स्थिती होते खरी ।
म्हणून सांगतों तुला पोरी । अडथळा त्या करूं नको ॥२७॥
ऐशा पाहून स्वप्नास । सांगती झाली पतीस ।
तेणें गणपतरावास । हर्ष झाला विबुध हो ॥२८॥
आले का हें प्रत्यंतर । महाराज येथेंच साचार ।
सोडून द्यावा कुविचार । आजपासून कांहीं तरी ॥२९॥
मुलें बाळें कोणाचीं । धनदौलत कोणाची ।
तूं न वाही चिंता त्यांची । तें अवघें समर्थाचें ॥३०॥
असो गणपतरावानें । पूजन केलें आनंदानें ।
त्या दसर्‍याच्या मुहूर्तानें । खर्चही केला अत्युतम ॥३१॥
या गणपतरावाची । निष्ठा समर्थपदीं साची ।
जडली शुध्द स्वरूपाची । होती पहिल्यापासून ॥३२॥
लक्ष्मण हरी जाजळाला । ऐसाच अनुभव एक वेळां ।
बोरीबंदरावरी आला । तो ऐका सांगतों ॥३३॥
कांहीं कामानिमित्त । लक्ष्मण गेला मुंबईत ।
हा समर्थाचा होता भक्त । पहिल्यापासून विबुध हो ॥३४॥
घरच्या कांहीं कटकटीनें । वैताग त्याच्या घेतला मनें ।
कांहीं व्यापारासंबंधानें । आला होता मुंबईस ॥३५॥
असो बोरीबंदरावरी । लक्ष्मण आला जाया घरीं ।
तों आगगाडीच्या धक्क्यावरी । एक भेटला परमहंस ॥३६॥
आजानुबाहु उंच बांधा । दृष्टि नासाग्रासी सदा ।
ओंकाराचा सर्वदा । जप चालला त्याच्या मुखीं ॥३७॥
तो बोलला लक्ष्मणास । तूं गजाननाचा आहेस शिष्य ।
ऐसें असून हताश । कां होतोस कळेना ? ॥३८॥
तूं आपुल्या जेव्हां घरीं । पुण्यतिथि केलीस खरी ।
चारशें पानांची तयारी । करून उमरावतीला ॥३९॥
गोपाळराव पेठकर । आणी बापटमास्तर ।
यांचा कैंसा प्रकार । घडला तो आण मना ॥४०॥
पुत्रशोक बापटासी । झाला असून प्रसादासी ।
तो तुझ्या गेहासी । आला होता न सांग तें ॥४१॥
पेठकराचे ब्राह्मण भले । सांग कशानें राहिले ? ।
अरे गजाननस्वामी गेले । त्या उभयतांच्या स्वप्नांत ॥४२॥
उपदेश करून दोघांस । आणिले होते प्रसादास ।
हें कैसेम विसरलास ? । सांग मला ये वेळीं ॥४३॥
खुणेच्या गोष्टी ऐकून । साशंक झाला लक्ष्मण ।
म्हणे हा असावा कोण । हें कांहीं कळत नसे ॥४४॥
लक्ष्मणें त्या संन्याशाला । आदरें नमस्कार केला ।
तो पाहतां गुप्त झाला । बोरीबंदर स्टेशनासी ॥४५॥
मग लक्ष्मण येऊन घरीं । वागूं लागला पहिल्यापरी ।
प्रतिवर्षी आपुल्या घरीं । पुण्यतिथीचा प्रारंभ केला ॥४६॥
अवधूत जयराम खेडकरासी । राहीत साहीत गांवासी ।
भेटते झाले पुण्यराशी । संन्याशाच्या वेषानें ॥४७॥
एक माधवमार्तंड जोशी । कळंब कसूर ग्रामासी ।
आला मोजणी करायासी । जमिनीची श्रोते हो ॥४८॥
हा सरकारी नौकर । होता रेव्हेन्यु आँफिसर ।
त्याचा गजानन साधूवर । पूर्ण होता भरवंसा ॥४९॥
दिवसभर मोजणी केली । पुढें त्यास इच्छा झाली ।
अस्तमानाचे समयां भली । शेगांवास जाण्याची ॥५०॥
आज गुरुवारचा आहे दिन । घेऊं समर्थाचें दर्शन ।
ऐसा विचार करून । आज्ञा केली शिपायाला ॥५१॥
जोड आपुली वेगें दमणी । जाऊं शेगांवालागूनी ।
रात्र तेथें काढूनी । येऊं सकाळीं परत पुन्हां ॥५२॥
तई तो शिपाई कुतुबुद्दीन । बोलला कर जोडून ।
आभाळ आलें भरून । याचा विचार करावा ॥५३॥
मन नदीला पाणी भलें । आहे थोडकें आतां आलें ।
पाही पाणी गढूळ झालें । म्हणून केली विनंती ॥५४॥
जोशी म्हणाले त्यावर । अरे आतां होऊण नदीपार ।
जा दमणी करी तयार । उगीच सबबी सांगूं नको ॥५५॥
शिपायानें जोडिली दमणी । आला लगेंच घेऊनी ।
जोशी आंत बैसोनी । जाऊं लागेल शेगांवा ॥५६॥
दमणी घातली नदींत । तों पाणी आलें अकस्मात ।
जाण्या बैल तटाप्रत । अवसर नाहीं राहिला ॥५७॥
झंझावात बळावला । कडकडाट करी चपला ।
मन नदीला पूर आला । क्षणामाजीं भयंकर ॥५८॥
मेघ वर्षे मुसळधार । झंझावात सुटला खरा ।
शेतकर्‍यांचिया छपरा । तो उडवूं लागला हो ॥५९॥
शिपाई म्हणे कुतुबुद्दीन । साहेब येथेंच आलें मरण ।
तुम्हीं आम्हांलागून । उपाय यासी आतां नसे ॥६०॥
तई माधव मार्तंड जोशी । घाबरे झाले निजमानसीं ।
बाहूं लागले समर्थासी । करुणायुक्त वचानें ॥६१॥
हे समर्थ गजानना । रक्षणा आमुच्या करी प्राणां ।
अशा संकटीं तुझ्याविणा । त्राता न कोणी आम्हांतें ॥६२॥
कथा ऐकिली पुराणांत । जहाज बुडतां समुद्रांत ।
त्यास संतानें देऊन हात । रक्षण केलें सर्वस्वीं ॥६३॥
तूंही संत असामान्य । ब्रह्मवेत्ता करूणाघन ।
करी आमुचें रक्षण । येऊन या पुरामध्यें ॥६४॥
दमणींत आलें जीवन । बैल गेले घाबरोन ।
मग जोशी पु्ढें होऊन । बोलते झाले शिपायास ॥६५॥
तूं आतां मागें सर । अवलीयाचें भजन कर ।
तेच नेतील आपणां पार । त्यांची चिंता करूं नको ॥६६॥
जोशी म्हणाले समर्था । अगाध आहे तुझी सत्ता ।
वाटेल तें करी आतां । तारी अथवा मारी आम्हां ॥६७॥
कासरा दिला सोडून । दोघांनींही मिटले नयन ।
तों काय घडलें वर्तमान । तें आतां परियेसा ॥६८॥
ऐशा महापुरांतूनी । पैल तटा पावली दमणी ।
उभी राहिली येऊनी । सडकेवरी शेगांवच्या ॥६९॥
ऐसा प्रकार पाहतां । आनंदले उभयतां ।
पाहा केवढी अगाध सत्ता । आहे अवलीया बाबाची ॥७०॥
पुरामाजीं रक्षण केलें । निज भक्तां ना बुडूं दिलें ।
जोशी शेगांवाप्रती आले । एक घटका रात्रीस ॥७१॥
वंदन केलें समाधीला । पालखीचा पाहिला सोहळा ।
दुसरे दिवशीं बहुत केला । दानधर्म जोशांनीं ॥७२॥
बाळाभाऊचियापासीं । ब्राह्मणभोजन घालण्यासी ।
कांही रुपये अतिहर्षीं । जोशी देते जाहले ॥७३॥
साकल्य कथिलें वर्तमान । बाळाभाऊलागुन ।
हे नवसाचे ब्राह्मण । तुम्ही घाला माझ्यास्तव ॥७४॥
कां कीं मला रजा नाहीं । काम जरूरीचें पाही ।
ऐसें सांगून लवलाही । जोशी गेले निघून ॥७५॥
एक यादव गणेश सुभेदार । होता हिंगणीचा राहाणार ।
हा करीतसे व्यापार । वर्‍हाडांत कापसाचा ॥७६॥
यांस एक सालीं भला । दहा हजार तोटा आला ।
त्या चिंतेनें क्षीण झाला । कांहीं न सुचे मानसीं ॥७७॥
परी व्यापार सोडवेना । चिंता मनींची जाईना ।
फायदा कांहीं होईना । त्याच्या मनाप्रमाणें ॥७८॥
फायद्यासाठीं खटपट करी । नाना प्रकारें साजिरी ।
स्वस्थ ना बसती व्यापारी । राहाती सदा प्रयत्नांत ॥७९॥
हा एकदां वर्ध्यांत । आला कांहीं कामानिमित्त ।
उतरण्या गेला घरांत । विनायक असिरकराच्या ॥८०॥
तों इतक्यांत तेथें आला । एक भिकारी बुध हो भला ।
भिक्षा कांहीं मागण्याला । असिरकराच्या घरांत ॥८१॥
पोषाख अवघा मराठी । करामाजीं भव्य काठी ।
डोईस होती टोपी मोठी । बनातीची मळकट ॥८२॥
कंपवायूनें शरीर । कांपत होतें वरच्यावर ।
त्यास पहातां असिरकर । चित्तीं परम कोपले ॥८३॥
जा बेट्या मागल्या द्वारीं । तेथें मिळेल भिक्षा खरी ।
नको चढूस पायरी । ओसरीची ये वेळां ॥८४॥
परी हे बोल त्याचे । भिक्षेकरी न मानी साचे ।
येऊन वरती ओसरीचे । यादवासन्निध बैसला ॥८५॥
घाल भिक्षा कांहीं तरी । असें म्हणून पुढें करी ।
भिक्षापात्र भिकारी । यादव सुभेदाराच्या ॥८६॥
यादव म्हणे मनांत । भिकारी हा लोचट बहुत ।
नको म्हणत असतां येथ । हा बैसला येवोनी ॥८७॥
त्यातें पहात न्याहाळून । तईं तो भासला गजानन ।
सुभेदाराकारण । शेगांवचा राजयोगी ॥८८॥
दृष्टीस तेज अत्यंत । स्वरही त्यांच्या परी सत्य ।
फरक इतुकाच होता त्यांत । कंप होता तनूला ॥८९॥
तेज मुद्रा बोलणें । होतें समर्थाप्रमाणें ।
तें पाहून ऐसें म्हणे । सुभेदार निज चित्तीं ॥९०॥
हा जरी मानूं गजानन । तरी ते गेले समाधिस्थ होऊन ।
आतां महाराज कोठून । पडतील आमुच्या दृष्टीशीं ? ॥९१॥
कांहीं असो पैसे दोन । देऊं भिकार्‍याकारण ।
श्रीगजानन समजून । उहापोह ज्याचा नको ॥९२॥
पैसे घेतले भिकार्‍यानें । आणिक कांहीं देई म्हणे ।
श्रीगजाननकारणें । शेरणी वाट गुळाची ॥९३॥
ते वायदे करिसी वरचेवर । ते मी न आतां मानणार ।
तोटा दहा हजार । तुज व्यापारीं आला ना ? ॥९४॥
त्याचा विचार अंतरीं । करून देई कांहीं तरी ।
रुपये मजला लवकरी । काढ पाकीट खिशांतून ? ॥९५॥
ऐसें भिकारी बोलतां । सुभेदार झाला देता ।
कांहीं रुपये तत्त्वतां । पाकिटाचे काढून ॥९६॥
भिकारी म्हणे ते अवसरीं । संतुष्ट मी इतुक्यावरी ।
होत नाहीं दे लवकरी । आणखी रुपये कांहीं मला ॥९७॥
पुन्हां रुपये काढिले । भिकार्‍यासी अर्पिले ।
तों इतुक्यांत घरांत गेले । विनायकराव असिरकर ॥९८॥
यादवराव एकटा बसला । होता असिरकराच्या ओसरीला ।
तें पाहून बोलला । सुभेदारासी येणें रीतीं ॥९९॥
संशय गजाननाविषयीं । कां घेतोस चित्तीं पाही ? ।
कपडे काढून उभा राही । माझ्यापुढें ये वेळां ॥१००॥
तुझ्या अवघ्या अंगावर । दृष्टि पडूं देई एकवार ।
माझी तेणें होईल दुर । व्याधि तुझी यादवा ॥१॥
तूं मजला मुलापरी । कां रे लाजसी अंतरीं ? ।
ऐसें म्हणून पाठीवरी । हात फिरविला तयांनीं ॥२॥
फिरविला नखशिखान्त । अंगावरून त्यानें हात ।
तों आले इतक्यांत । असिरकर ओसरीला ॥३॥
रुपये घेऊन भिक्षेकरी । गेला द्वाराच्या बाहेरी ।
यादवानें बहुतापरी । तपास केला गांवांत ॥४॥
परी न थांग लागला । शेवटीं त्यानें निश्चय केला ।
ऐसा आपुल्या चित्ताला । कीं हा असावा गजानन ॥५॥
सुभेदार म्हणे मानसीं । हे समर्थ असल्या आज दिवशीं ।
फायदा होईल व्यापारासी । कांहीं तरी निःसंशय ॥६॥
तों सुभेदाराच्या । गाड्या आल्या कापसाच्या ।
विकावयासाठीं साच्या । वर्ध्याचिया बाजारीं ॥७॥
विक्री होतां किंमत । येती झाली तया बहुत ।
तेणें यादव चित्तांत । समाधान पावला ॥८॥
आणि निश्चय ऐसा केला । जो भिकारी भेटला ।
तो होता समर्थ भला । श्रीगजानन योगीराज ॥९॥
समर्थ आपुल्या भक्तांसी । रक्षण करती अहर्निशीं ।
निष्ठा मात्र त्यांचेविषयीं । दृढतर पाहिजे मनांत ॥११०॥
भाऊ राजाराम कवर । खामगांवीं होता डाँक्टर ।
त्याची तेल्हार्‍याच्यावर । बदली असे जाहली ॥११॥
म्हणून तेथें जाण्याला । खामगांवाहून निघाला ।
सहकुटुंब मठांत आला । घ्याया श्रींचें दर्शन ॥१२॥
गाडी केली तेल्हार्‍याची । तयारी केली निघण्याची ।
वेळ अस्तमानाची । असती झाली ते वेळां ॥१३॥
बाळाभाऊ मठाधिपती । तो त्या बोलला येणें रीतीं ।
अहो ऐका माझी विनंती । प्रसाद घेऊन जावें तुम्हीं ? ॥१४॥
तुम्ही आजपर्यंत । गेलां न येथून उपोषित ।
आज ऐसें विपरीत । कां हो मनीं आणिलें ? ॥१५॥
ह्यांतून आहे व्यतिपात । हें आणावें मनांत ।
कवर सांगें त्याप्रत । मला निकड आहे बहु ॥१६॥
आज रात्रीं प्रसाद घेतों । मागल्या रात्रीं निघून जातों ।
नसतां आग्रह मला तो । तुम्ही न करा ये काळीं ॥१७॥
बोलल्याप्रमाणें निघाला । तेल्हार्‍यासी डाँक्टर भला ।
घेऊन मुलांमाणसांला । दमणीमाजीं बसून ॥१८॥
रात्र होती अंधारी । महा भयंकर साजरी ।
वाटे निशा शोक करी । निज पतीच्या वियोगें ॥१९॥
तों चमत्कार ऐसा झाला । तेल्हार्‍याचा रस्ता चुकला ।
कोणी न भेटे पंथाला । विचारावें कोणा जरी ॥१२०॥
गाडी अरुंद रस्त्यावर । दोही बांजूस कांटे फार ।
गाडी उभी कांठावर । एका भव्य तलावाच्या ॥२१॥
म्हणता झाला गाडीवाला । साहेब रस्ता आहे चुकला ।
हें ऐकून कवराला । आश्चर्य वाटलें मानसीं ॥२२॥
खालीं उतरून जों पहात । तों अवघें दिसलें विपरीत ।
अपशब्द बोलला बहुत । तो त्या गाडीवाल्याला ॥२३॥
तूं तेल्हार्‍याचा म्हणून । तुझी गाडी केली जाण ।
आडमार्गें आणून । आम्हां कैसें सोडिलें ? ॥२४॥
काय होतास दारू प्याला । म्हणून हा रस्ता चुकला ।
वाट तुझ्या डोळ्यांला । दिसली कशी ना सांग मज ? ॥२५॥
तेल्हार्‍याचा रस्ता थोर । आम्ही हमेशा वाहातों साचार ।
मग आडमार्गावर । गाडी कैशी आली तुझी ? ॥२६॥
ऐसें कवर बोलतां । गाडीवाला जोडी हातां ।
कां हो मजला शिव्या देतां ? । म्यां न अपराध केला कीं ॥२७॥
मी हमेश भाडें करतों । तेल्हार्‍याहून येथें येतों ।
वाटेल तेव्हां गाडी हांकतों । रस्ता अवघा माहीत मज ॥२८॥
बैलही ना कोठें वळले । तें नीट येथेंच आले ।
तलाव पाहातां स्तब्ध झाले । हा न रस्ता तेल्हार्‍याचा ॥२९॥
मग कवर समजला मनांत । हें समर्थाचें आहे कृत्य ।
प्रसाद घेतल्याविरहित । कां कीं मी निघालों ॥१३०॥
बाळाभाऊच्या विनंतीला । मीं नाहीं मान दिला ।
म्हणून माझा रस्ता चुकला । आतां वाट गवसे कशी ? ॥३१॥
हें भयंकर कानन । येथें मशी त्राता कोण ।
गजानना ! तुजवांचून । रक्षण माझें कराया ॥३२॥
तों तळ्याच्या दुसर्‍या बाजूला । घागरमाळांचा आवाज झाला ।
डाँक्टराच्या कानीं पडला । तेणें आला थोडा धीर ॥३३॥
गाडीवाल्यासी म्हणे कवर । रस्ता नाहीं फार दूर ।
या चाहुलीचा सुमार । धरून गाडी हाण आतां ॥३४॥
तें त्यानें ऐकिलें । कांट्यांकुपाट्यांमधून नेलें ।
नीट रस्त्याला लाविलें । या आपल्या गाडीस ॥३५॥
हमरस्ता लागतां भली । डाँक्टरानें चौकशी केली ।
तों ऐशापरी समजली । गोष्ट तया कवरातें ॥३६॥
हें शेगांवचें शिवार । आहे अझून साचार ।
मग म्हणाला डाँक्टर । चाल शेगांवीं परत आतां ॥३७॥
सूर्योदयाचे समायाला । शेगांवासी कवर आला ।
वृत्तांत बाळाभाऊला । केला सर्व निवेदन ॥३८॥
मग बाळाभाऊ म्हणाले । हेंच आज बरें झालें ।
व्यतिपातीं न जाऊं दिलें । समर्थांनीं तुम्हांस ॥३९॥
आज प्रसाद ग्रहण करा । उद्यां जा हो तेल्हारा ।
करूं नये कधींच खरा । प्रसादाचा इनकार ॥१४०॥
समर्थाचे तुम्ही भक्त । म्हणून तुम्हां आणिले परत ।
मानवाचे अवघे बेत । सिध्दीस जाणें अशक्य ॥४१॥
संतांच्या जे असेल मनीं । तेंच येईल घडोनी ।
भरंवसा त्यांचे चरणीं । ठेवून स्वस्थ असावें ॥४२॥
दुसरे दिवशीं प्रसादासी । घेऊन गेला तेल्हार्‍यासी ।
आतां पुढील गोष्टीसी । अवधान द्यावें श्रवणातें ॥४३॥
एक रतनसा नामें नर । होता जातीनें भावसार ।
तयाचा मुलगा दिनकर । होता एक वर्षाचा ॥४४॥
त्यासी सोबणीचा रोग झाला । कोणी म्हणती सटावला ।
बालक अवघा सुकून गेला । रक्त न राहिलें अंगांत ॥४५॥
दिसूं लागलीं अवघीं हाडें । वरतीं नुसतें कातडें ।
वैद्य आणले बडेबडे । परी न झाला उपयोग ॥४६॥
मुलगें रडतां राहीना । दूधपाणी घेईना ।
ज्वर मुळींच सोडीना । पाहा तयाच्या तनूतें ॥४७॥
वैद्य म्हणती रतनसासी । आतां औषध न देई यासी ।
हा तुझ्या हातासी । लागणें आहे अशक्य ॥४८॥
शक्याशक्य विचार । सुज्ञें करावा निरंतर ।
उगीच पूल सागरावर । बांधावया जाऊं नये ! ॥४९॥
ऐसें ऐकून रतनसा । रडूं लागला ढसढसां ।
शेवटीं विचार त्यानें ऐसा । केला आपुल्या मानसीं ॥१५०॥
येवींतेवी मरतें पोर । माझें आतां साचार ।
पाहूं करून एकवार । उपाय हा शेवटचा ॥५१॥
दिनकराचा अंतकाळ । आला होता अति जवळ ।
घरचीं माणसें सकळ । लागलीं श्रोते रडावया ॥५२॥
हातपाय गार झाले । नेत्रतेज मंदावलें ।
मनगटाचें सोडिलें । ठिकाण पाहा नाड्यांनीं ॥५३॥
ऐशा स्थितिमाझारीं । रतनसानें पुत्र करीं ।
घेऊन ठेविला असें द्वारीं । नेऊनिया समर्थांच्या ॥५४॥
आणि केला त्यांसी नवस । पुत्र माझा उठल्यास ।
शेरणी वांटीन तुम्हांस । मी पांच रुपयांची ॥५५॥
तुम्ही पावलां अवघ्यांला । त्याचा अनुभव द्यावा मला ।
मीही आहे आपुला । माझी उपेक्षा करूं नका ॥५६॥
माझें मूल द्वारांत । तुझ्या जरी झालें मृत ।
तरी अवघ्या वर्‍हाडांत । तुझी होईल नाचक्की ॥५७॥
अमृतापरी तुझे चरण । आले सांगत आम्हां जन ।
हे स्वामी गजानन । कृपा करा या बाला ॥५८॥
पुत्र न माझा उठला जरी । मी डोकें फोडीन पायांवरी ।
तुझ्या आज निर्धारीं । ऐसा निश्चय मनींचा ॥५९॥
अमृततुल्य तुझी दृष्टी । त्याची करावी आज वृष्टी ।
नको करूंस मला कष्टी । महापुरुषा गजानना ! ॥१६०॥
त्यास कांहीं वेळ झाला । तों प्रकार ऐसा घडून आला ।
मूल हातापायांला । हालवावया लागलें ॥६१॥
नाडी आली ठिकाणीं । रुदन करूं लागलें जाणी ।
तों प्रकार पाहूनी । लोक सारे आनंदले ॥६२॥
समर्थकृपा झाल्यावर । राहील कोठून त्या दर ? ।
सूर्याचिया समोर । तमाचा तो पाड नसे ॥६३॥
दिनकर थोडे दिवसांत । होता झाला पूर्वतत ।
नवस असला श्रध्दायुक्त । तो फळे हा न्याय असे ॥६४॥
दादा कोल्हटकराचा । पुत्र राजा नांवाचा ।
आहे प्रसाद समर्थांचा । संतकृपा अमोल खरी ॥६५॥
कन्या रामचंद्र पाटलाची । चंद्रभागा नांवाची ।
ज्वान अठरा वर्षांची । लाडेगांव सासर जिचें ॥६६॥
ही असतां गरोदर । प्रसंग आला दुर्धर ।
प्रसुतीची वेळ फार । कठीण स्त्रीजातीला ॥६७॥
लाडेगांवाहून माहेरीं । चंद्रभागा आली खरी ।
प्रसूतीस्तव निर्धारी । जनरीतीप्रमाणें ॥६८॥
मोठ्या कष्टानें प्रसूती । झाली तिची निश्चिती ।
तोंच चंद्रभागेवरती । ज्वरें अंमल बसविला ॥६९॥
तो होतां नवज्वर । थकून गेले डाँक्टर ।
औषध उपचार केले फार । आपुल्या मुलीस पाटलांनीं ॥१७०॥
थोडाबहुत गुण आला । व्याधि तितक्यापुरता दबला ।
परी नव्हता मुळींच झाला । नामशेष देहांतूनी ॥७१॥
चंद्रभागा आजारी । पडूं लागली वरच्यावरी ।
एकदां अकोल्या नेलें खरी । औषध तिला द्यावया ॥७२॥
वैद्य विघानें नाना करिती । कोणी नळसंग्रहणी बोलती ।
कोणी वैद्य ऐसें म्हणती । क्षय झाला मुलीस या ॥७३॥
मेळ एकाचा एकाला । नाहीं मुळीं लागला ।
मग पाटलानें विचार केला । आतां वैद्य गजानन ॥७४॥
तारो अथवा मारो इसी । अंगारा लावा प्रति दिवसीं ।
तीर्थ द्यावें प्यायासी । समर्थांच्या पायांचें ॥७५॥
पिता मोठा निष्ठावंत । समर्थावरी अवघा हेत ।
हळूहळू त्या पोरीप्रत । गुण येता जाहला ॥७६॥
तिला उठवत नव्हतें शय्येसी । तीच आली दर्शनासी ।
पायीं चालत मठासी । हें महत्त्व अंगार्‍याचें ॥७७॥
निष्ठावंत ज्याचा भाव । तयाशीं पावे देव ।
उपास्यपदीं भाव । उपासकें ठेवावा ॥७८॥
रामचंद्राची अंगना । जानकाबाई सुलक्षणा ।
परी दैवयोग सुटेना । तो भोगल्यांवाचुनी ॥७९॥
वाताचा झाला विकार । जानकाबाईस साचार ।
पोट दुखे वरच्यावर । कांहीं उपाय चालेना ॥१८०॥
औषध देतां दबे वात । पुनः उठे पूर्ववत ।
ऐसा क्रम दिवस बहुत । चालला होता श्रोते हो ॥८१॥
त्या वाताची अखेरी । होती झाली मस्तकावरी ।
मेंदु बिघडला निर्धारीं । गेली जाणीव मावळून ॥८२॥
वेड्यापरी करावें । वाटेल तें बोलावें ।
कधीं उपाशीं निजावें । कधीं बसावेम जेवत ॥८३॥
कोणी म्हणती लागलें भुत । कोणी म्हणती रोग सत्य ।
कांहीं वदू लागले तेथ । हा करणीचा प्रकार असे ॥८४॥
कां कीं जितके असती जमेदार । त्यांचें असतें बाकडें फार ।
दुबळा आपुला दावी जोर । चेटुककरणी करूनियां ॥८५॥
औषधउपाय बहुत केलें । जाणतेही आणविले ।
गंडे बहुत बांधिले । करीं जानकाबाईच्या ॥८६॥
पाटील घरचा श्रीमंत । तो सापडला अडचणींत ।
म्हणून येता झाला ऊत । अवघ्यां त्या दांभिकांना ॥८७॥
कोणी अंगांत आणावें । वेडाचें निदान करावें ।
कांहीं तरी सांगावें । धनास्तव पाटलाला ॥८८॥
तो बिचारा सारें करी । कांता बरी न होय परी ।
विचार त्यानें अखेरी । ऐशा रीती ठरविला ॥८९॥
वैद्य आतां गजानन । जाणतां आतां गजानन ।
देव ऋषि आतां गजानन । तो जें वाटेल तें करो ॥१९०॥
माझी बायको सून त्याची । ही भावना माझी साची ।
आतां अन्य उपायांची । गरज नाहीं आम्हांला ॥९१॥
तूं उद्यांपासून । प्रातःकाळीं करी स्नान ।
मठामाजीं जाऊन । घाली प्रदक्षिणा समाधीसी ॥९२॥
तें तिनें पतीचें वचन । सर्वथैव केलें मान्य ।
समर्थ समाधीलागून । घालू लागली प्रदक्षिणा ॥९३॥
गेल्या न त्या मात्र वायां । दया आली सद्गुरुराया ।
वातविकार जाऊनियां । निर्दोष ती जाहली ॥९४॥
खर्‍या खर्‍या संतांची । सेवा न जाई वायां साची ।
परी निष्ठा मानवाची । जडणें तेथें अशक्य ॥९५॥
समर्थांच्या नंतर । बाळाभाऊ गादीवर ।
बसले त्यांचे चमत्कार । कांहीं थोडे जाहले ॥९६॥
हे वैशाख वद्य षष्ठीसी । शेगांवीं गेले वैकुंठासी ।
त्यांच्यामागून गादीसी । बसले येऊन नारायण ॥९७॥
बाळाभाऊ जेव्हां गेले । तेव्हां नारायणा स्वप्न पडलें ।
नांदूरें ग्रामीं भलें । तें थोडें सांगतों ॥९८॥
हे माळी नारायणा । तूं शेगांवास करी गमना ।
रक्षण्या भाविक जनांना । ऐसें मला वाटतें ॥९९॥
ऐसें स्वप्नीं सांगून । निघून गेले गजानन ।
म्हणून आले नारायण । शेगांवामाझारीं ॥२००॥
कांहीं दिवस यांनींही । अधिकार चालविला ते ठायीं ।
यांची समाधि झाली पाही । चैत्र शुध्द षष्ठीला ॥१॥
पूर्वसुकृतावांचून । संतसेवा न घडे जाण ।
संतसेवेचें महत् पुण्य । त्या पुण्या पार नसे ॥२॥
श्रीगजाननलीलेचा । पार कधीं न लागायाचा ।
अंबरींच्या चांदण्यांचा । हिशोब कोणा न लागे कधीं ॥३॥
मी अज्ञान पामर । मति नाहीं तिळभर ।
मग हा लीलासागर । मुखीं केवीं वर्णू हो ! ॥४॥
त्यानें जें जें वदविलें । तें तें मीं कथित केलें ।
लेखणीनें अक्षर लिहिलें । परी तें न तिचें सामर्थ्य ॥५॥
ती लेखणी ज्याच्या करीं । तोंच अक्षरें काढी सारीं ।
निमित्ताकारण होतें खरी । लेखणी ती लिहावया ॥६॥
तैसेंच येथें झालें । मी लेखणीचें काम केलें ।
लिहिते लिहविते स्वामी भले । श्रीगजानन महाराज ॥७॥
त्यांच्या कृपेंकरून । मीं हें केलें लेखन ।
येथें माझें मोठेपण । कांहींच नाहीं विबुध हो ! ॥८॥
स्वस्ति श्रीदासगणूविरचित । हा गजाननविजय नामें ग्रंथ ।
आतां आला कळसाप्रत । कळसाध्याय पुढें असे ॥२०९॥
शुभं भवतु ॥
श्रीहरिहरार्पणमस्तु ॥
॥ इति विंशोऽध्यायः समाप्तः ॥
श्री गजानन विजय ग्रंथ अध्याय १९
|| श्री गजानन विजय ग्रंथ अध्याय १९ ||
श्री गजानन महाराज हरी पाटलांना घेऊन श्रीविठ्ठलास भेटावयास पंढरीला गेले.
॥ श्रीगणेशाय नमः ॥
जयजयाजी आनंदकंदा । जयजयादि अभेदा ।
माझें नमन तुझ्या पदा । असो सर्वदा अनन्यभावें ॥१॥
हे राघवा रघुपती । पाव आतां शीघ्र गती ।
माझा अंत पहाशी किती ? । हें कांहीं कळेना ॥२॥
खर्‍या थोरांशी कठोरता । नाहीं शोभत अनंता ।
याचा विचार कांहीं चित्ता । करा आपुल्या ये काळीं ॥३॥
मी दीनवाणें मारितों हांका । मला दगा देऊं नका ।
हे जगदीशा जगन्नायका । पावा दासगणूस ॥४॥
महाराज असतां शेगांवांत । विप्र एक काशिनाथ ।
जो खंडेरावाचा होय सुत । गर्दे उपनांव जयाचें ॥५॥
तो आला दर्शना । समर्थांच्या वंदिले चरणां ।
मूर्ति पाहून त्याच्या मना । आनंद झाला अतिशय ॥६॥
माझ्या सन्माननीय वडिलानें । जीं जीवन्मुक्‍ताचीं लक्षणें ।
लिहिलीं अनुभवानें । त्याची प्रत्यक्ष मूर्ति ही ॥७॥
माझें भाग्य धन्य धन्य । म्हणून हें पाहण्या चरण ।
आलों खामगांवाहून । त्याचें सार्थक झालें कीं ॥८॥
तों समर्थांनीं लीला केली । कोपरखिळी मारिली ।
काशीनाथाच्या पाठीस भली । आपुल्या परमकृपेनें ॥९॥
जा तुझा हेत पुरला । वाट पाहे तारवाला ।
या भाषणें घोंटाळला । काशिनाथ मानसीं ॥१०॥
म्हणे काम ना माझें ये ठाईं । मी न आलों मागण्या कांहीं ।
तारवाला शिपाई । वाट पहातो काय हें ? ॥११॥
त्याचें गूध कळेना । पुसण्या छाती होईना ।
निमुटपणें वंदून चरणा । गेला निघून खामगांवीं ॥१२॥
तों तारवाला शिपाई । उभा दारांत होता पाही ।
तार घेतली घाई घाई । कशाची ती बघण्यास ॥१३॥
तारेंत हा मजकूर । तुमचा केला तक्‍रुर ।
मुनसफीच्या हुद्दयावर । मोर्शी तालुक्याकारणें ॥१४॥
तें पाहतां आनंदला । कोपरखिळीचा अर्थ कळला ।
त्या काशिनाथ पंताला । पहा संतांचें ज्ञान कैसें ? ॥१५॥
असो एकदां नागपुरीं । समर्थांची गेली स्वारी ।
गोपाळ बुटीचीया घरीं । त्याच्या अति आग्रहानें ॥१६॥
ही भोसल्याची राजधानी । पूर्वकालीं होती जाणी ।
त्या शहराची आज दिनीं । दैना झाली विबुध हो ॥१७॥
स्वातंत्र्यरुपी प्राण गेला । खरा धनी याचक ठरला ।
परक्यांचा बोलबाला । झाला जया शहरांत ॥१८॥
गज घोडे पालख्या अपार । नाहींशा झाल्या साचार ।
रस्त्यानें फिरे मोटार । अति जोरानें विबुध हो ॥१९॥
असो हा महिमा काळाचा । नाहीं दोष कवणाचा ।
वाडा गोपाळ बुटीचा । होता सिताबर्डीवर ॥२०॥
त्या भव्य सदनांत । नेऊन ठेविले सद्गुरुनाथ ।
जैसा वाघ किल्ल्यांत । कोंडोनिया टाकावा ॥२१॥
बुटीचा ऐसा विचार । या सिताबर्डीवर ।
महाराज ठेवावे निरंतर । जाऊं न द्यावें शेगांवा ॥२२॥
अक्रूरानें कृष्णाला । जैसा मथुरेमाजीं नेला ।
तोच प्रकार येथें झाला । काय वर्णन करावें ? ॥२३॥
शेगांव पडलें भणभणीत । अवघे लोक दुःखित ।
विनविती हरी पाटलाप्रत । महाराज येथें आणा हो ॥२४॥
कुडीमधून गेला प्राण । कोण पुसे तिजलागून ? ।
तैसें समर्थांवांचून । शेगांव हें प्रेत पहा ॥२५॥
तुम्ही गांवचे जमेदार । करा याचा विचार ।
बुटी मोठा सावकार । तेथें न आमुचा लाग लागे ॥२६॥
टक्कर हत्तीहत्तींची । होणें आहे योग्य साची ।
येथें आम्हांसम कोल्ह्याची । नाहीं मुळीं किंमत॥२७॥
जंबुमाळीसी लढायाला । मारुती हाच योग्य ठरला ।
जिंकावया कर्णाला । झाली योजना अर्जुनाची ॥२८॥
तुम्हीं नागपुराप्रती जावें । समर्थांसी घेऊन यावें ।
आम्हां अवघ्यांस सुखवावें । हीच आहे विनंति ॥२९॥
इकडे बुटीच्या घरांत । आजुर्दे राहिले संत ।
जेवीं हस्तिनापुरांत । कृष्ण नाहीं आनंदला ॥३०॥
महाराज म्हणती बुटीसी । जाऊं दे मज शेगांवासी ।
या आपुल्या भव्य सदनासी । ठेवून आम्हां घेऊं नको ॥३१॥
तें बुटी मुळींच मानीना । समर्था जाऊं देईना ।
अनागोंदीचा रामराणा । बुटी वाटे निःसंशय ॥३२॥
बुटी भाविक होता जरी । अहंता नव्हती गेली खरी ।
श्रीमंतीचा गर्व भारी । त्याच्या ठाईं वसतसे ॥३३॥
रोज ब्राह्मणभोजन । समर्थांपुढें सदा भजन ।
परी शेगांवचे येत जन । बंदी त्या तो करीतसे ॥३४॥
जाऊं न देई दर्शना । शेगांवचे लोकांना ।
बिगरपरवानगी श्रीमंतसदना । जातां नये कवणासी ॥३५॥
शेगांवचे लोक भले । जरी आणावया गेले ।
परी न कांहीं उपाय चाले । गेले तसेच आले परत ॥३६॥
इकडे भक्त पाटील हरी । कांहीं मंडळी बरोबरी ।
घेऊन निघाला नागपुरीं । समर्थासी आणावया ॥३७॥
बसला अग्निरथांत । त्याच वेळीं वदले संत ।
त्या गोपाळबुटीप्रत । येणें रीतीं तें ऐका ॥३८॥
अरे गोपाळा पाटील हरी । निघाला यावया नागपुरीं ।
तो येण्याच्या आंत परी । मला येथून जाऊं दे ॥३९॥
तो येथें आल्यावर । शांतता नाहीं राहणार ।
तो पडला जमेदार । याचा विचार करावा ॥४०॥
तुझ्या धनाच्या जोरावरी । उडया या जाण निर्धारी ।
तो मनगटाच्या बळावरी । नेईल मजला येथून ॥४१॥
हरी पाटील तेथें आला । शिपायानें अटकाव केला ।
परी तो न त्यानें मानिला । प्रवेश केला सदनांत ॥४२॥
गोपाळ बुटीचिया घरीं । पंगत होती थोर खरी ।
पाटील आल्याच्या अवसरीं । आले ब्राह्मण भोजना ॥४३॥
ताटें चांदीचीं अवघ्यांस । शिसमचे पाट बसण्यास ।
होत्या पातळ पदार्थांस । वाटया जवळ चांदीच्या ॥४४॥
नानाविध पक्वान्नें । होतीं भोजनाकारणें ।
मध्यभागीं आसन त्यानें । मांडिलें समर्थ बसण्यास ॥४५॥
ऐशी बुटीची श्रीमंती । तिचें वर्णन करुं किती ? ।
ज्याला कुबेर बोलती । लोक नागपूर प्रांतींचा ॥४६॥
असो हरी पाटील सदनांत । आले समर्था नेण्याप्रत ।
तो महाराज निघाले धांवत । द्वारीं त्यास भेटावया ॥४७॥
वांसरा गाय पाहून । जैसी येई धांवून ।
तैसें स्वामी गजानन । पाटलासाठीं धांवले ॥४८॥
चाल हरी शेगांवासी । येथें मुळीं न राहणें मसी ।
तूं आलास न्यावयासी । हें फार बरें झालें ॥४९॥
समर्थ जाऊं लागले । तें गोपाळानें पाहिलें ।
अनन्यभावें चरण धरिले । समर्थाचे येऊन ॥५०॥
विक्षेप माझा गुरुराया ! । नका करुं या समया ।
दोन घांस घेऊनियां । इच्छित स्थला मग जावें ॥५१॥
तैसेंच बुटी पाटलासी । बोलूं लागले विनयेंसी ।
तुम्ही घेऊन प्रसादासी । जावें हेंच मागणें ॥५२॥
येथें न रहाती महाराज । हें समजून आलें आज ।
पंक्तींत माझी राखा लाज । तुम्हीच पाटील येधवां ॥५३॥
आतांच समर्थ गेले जरी । लोक उपाशी उठतील तरी ।
आणि अवघ्या नागपुरीं । टीका माझी होईल पहा ॥५४॥
भोजनें होईपर्यंत । महाराज राहिले तेथ ।
शेगांवची समस्त । मंडळी पंक्तीस जेवली ॥५५॥
भोजनोत्तर तयारी । निघण्याची ती झाली खरी ।
दर्शनाची भीड भारी । झाली बुटीच्या वाडयांत ॥५६॥
कुटुंब गोपाळ बुटीचें । जानकाबाई नांवाचें ।
परम भाविक होते साचें । गृहलक्ष्मीच होती जी ॥५७॥
तिनें केली विनवणी । महाराजांचे चरणीं ।
माझा हेतु मनींच्या मनीं । बसूं पहातो गुरुराया ! ॥५८॥
तईं महाराज बोलले । तुझ्या मना मीं जाणीतलें ।
ऐसें म्हणून लाविलें । कुंकूं तिच्या कपाळास ॥५९॥
आणखी एक पुत्र तुला । परम सद्‌गुणी होईल भला ।
अंतीं जाशील वैकुंठाला । सौभाग्यासह बाळे ! तूं ॥६०॥
ऐसा आशीर्वाद देऊन । निघते झाले दयाघन ।
त्या सिताबर्डीहून । आले रघूजीच्या घरीं ॥६१॥
हा भोसला राजा रघूजी । उदार मनाचा भक्त गाजी ।
ज्यानें ठेविला राम राजी । आपुल्या शुद्ध वर्तनें ॥६२॥
त्याचें लौकीकीं राज्य गेलें । जें अशाश्वत होतें भलें ।
शाश्वत स्वरुपाचें आलें । सद्‌गुरुभक्तीचें राज्य घरा ॥६३॥
उत्तम प्रकारचा आदर । केला राजानें साचार ।
त्याचा घेऊन पाहुणचार । रामटेकासी गेले पुढें ॥६४॥
तेथें रामाचें दर्शन । घेऊन आले परतून ।
शेगांवच्या मठा जाण । हरीपाटलासमवेत ॥६५॥
धार-कल्याणचे रंगनाथ । जे थोर साधु मोंगलाईंत ।
होते ते भेटण्याप्रत । समर्था आले शेगांवीं ॥६६॥
अध्यात्माचीं बोलणीं । सांकेतिक केलीं दोघांनीं ।
त्याचा भावार्थ जाणण्या कोणी । तेथें नव्हता समर्थ ॥६७॥
श्रीवासुदेवानंद सरस्वती । कर्ममार्गी ज्याची प्रीति ।
कृष्णातटाका ज्याची महती । माणगांवीं जन्म ज्यांचा ॥६८॥
ते येण्याचे अगोदर । बाळाभाऊस साचार ।
बोलते झाले गुरुवर । स्वामी गजानन सिद्ध योगी ॥६९॥
अरे बाळा उदयिक । माझा बंधु येतो एक ।
मजलागीं भेटण्या देख । त्याचा आदर करावा ॥७०॥
तो आहे कर्मठ भारी । म्हणून उद्यां पथांतरीं ।
चिंध्या न पडूं द्या निर्धारी । अंगण स्वच्छ ठेवा रे ॥७१॥
चिंधी कोठें पडेल जरी । तो कोपेल निर्धारी।
जमदग्नीची आहे दुसरी । प्रतिमा त्या स्वामीची ॥७२॥
तो कर्‍हाडा ब्राह्मण । शुचिर्भूत ज्ञानसंपन्न ।
हें त्याचें कर्मठपण । कवचापरी समजावें ॥७३॥
ऐसें बाळास आदलें दिवशीं । सांगते झाले पुण्यराशी ।
तों एक प्रहर दिवसासी । स्वामी पातले ते ठायां ॥७४॥
एकमेकांसी पाहतां । दोघे हंसले तत्त्वतां ।
हर्ष उभयतांच्या चित्ता । झाला होता अनिवार ॥७५॥
एक कर्माचा सागर । एक योगयोगेश्वर ।
एक मोगरा सुंदर । एक तरु गुलाबाचा ॥७६॥
एक गंगाभागीरथी । एक गोदा निश्चिती ।
एक साक्षात् पशुपती । एक शेषशायी नारायण ॥७७॥
स्वामी जेव्हां मठांत आले । तेव्हां गजानन होते बैसले ।
आपल्या पलंगावरी भले । चिटक्या करानें वाजवीत ॥७८॥
स्वामी येतां चिटकी थांबलि । दृष्टादृष्ट दोघां झाली ।
तैं स्वामींनीं विचारिली । आज्ञा परत जावया ॥७९॥
फार बरें म्हणून । गजाननें तुकविली मान ।
स्वामी गेले निघून । बाळास कौतुक वाटलें ॥८०॥
बाळा म्हणे गुरुराया । हें दृश्य पाहूनियां ।
संशय उपजला चित्ता ठायां । त्याची निवृत्ति करा हो ॥८१॥
त्याचा मार्ग अगदीं भिन्न । तुमच्या ह्या मार्गाहून ।
ऐसें साच असून । तुमचा बंधु कसा तो ? ॥८२॥
ऐसा प्रश्न ऐकिला । समर्थ देती उत्तर त्याला ।
बरवा प्रश्न बाळा केला । त्वां हा आज आम्हांतें ॥८३॥
ईश्वराकडे जाण्याचे । तीन मार्ग असती साचे ।
हे तिन्ही मार्ग ज्ञानाचे । गांवा जाऊन मिळतात ॥८४॥
स्वरुपें त्यांचीं भिन्न भिन्न । दिसतीं पाहणारांकारण ।
तेणें घोटाळा वरितें मन । पाहाणारांचें राजसा ! ॥८५॥
सोंवळें ओंवळें संध्यास्नान । व्रत उपोषणें अनुष्ठान ।
या कृत्यांलागून । अंगें म्हणावीं कर्माचीं ॥८६॥
हीं अंगें जो आचरी । निरालसपणें खरीं ।
तोच समजावा भूवरी । ब्रह्मवेत्ता कर्मठ ॥८७॥
अधिक न्यून येथें होतां । कर्ममार्ग न ये हातां ।
म्हणून विशेष तत्परता । ठेविली पाहिजे आचरणीं ॥८८॥
येथें एवढीच खबरदारी । घ्यावी लागते जाण खरी ।
परांकारणें दुरुत्तरीं । कदा त्यानें ताडूं नये ॥८९॥
आतां भक्तिमार्गाचें । ऐक हें लक्षण साचें ।
भक्तिपंथानें जाणाराचें । मन पाहिजे शुद्ध अती ॥९०॥
मलीनता मनाठायीं । अंशेंही राहिल्या पाही ।
त्याच्या हातां येत नाहीं । भक्तिरहस्य बापा ! रे ॥९१॥
दया प्रेम लीनता । अंगीं पाहिजे तत्त्वतां ।
श्रवणीं-पूजनीं आस्था । पाहिजे त्याची विशेष ॥९२॥
मुखामाजीं नामस्मरण । करणें हरीस जाणून ।
ऐशीं अंगें असतीं जाण । या भक्ति-मार्गाला ॥९३॥
या अंगासह जो भक्त करी । त्यालाच भेटे श्रीहरी ।
भक्तिमार्गाची नये सरी । त्याचा विधि सोपा असे ॥९४॥
परी तो करण्या आचरण । कर्माहून कठीण जाण ।
जेवीं गगनानें जवळपण । नेत्रालागीं दिसतसे ॥९५॥
आतां योगमार्ग तिसरा । सांगतों मी ऐक खरा ।
या योगमार्गाचा पसारा । दोघांपेक्षां जास्त असे ॥९६॥
परी हा पसारा निश्चयेंसी । आहे ज्याचा त्याचे पासीं ।
योगमार्ग साधण्यासी । बाहेरचें न कांहीं लागे ॥९७॥
जेवढें आहे ब्रह्मांडांत । तेवढें आहे पिंडांत ।
त्या पिंडांतील साहित्य । घेऊन योग साधावा ॥९८॥
आसनें रेचक कुंभक । इडापिंगलेचे भेद देख ।
धौती मुद्रात्राटक । कळलें पाहिजे मानवां ॥९९॥
कुंडली आणि सुषुम्ना । यांचें ज्ञान पाहिजे जाणा ।
आधीं योग करणारांना । तरीच तो साधेल ॥१००॥
या तिन्ही मार्गांचें । अंतिम फळ ज्ञान साचें ।
परी तें ज्ञान प्रेमाचें । *वीण असतां कामा नये ॥१॥
जें जें कृत्य प्रेमावीण । तें तें अवघें आहे शीण ।
म्हणून प्रेमाचें रक्षण । करणें तिन्ही मार्गांत ॥२॥
काळा गोरा खुजा थोर । कुरुप आणि सुंदर ।
हे शरीराचे प्रकार । त्याची न बाधा आत्म्यातें ॥३॥
आत्मा अवघ्यांचा आहे एक । तेथें न पडे कदा फरक ।
शरीरभेद व्यावहारिक । त्याचें कौतुक कांहीं नसे ॥४॥
तीच या तिन्ही मार्गांची । स्थिति तंतोतंत साची ।
बाह्य स्वरुपें भिन्न त्यांचीं । परी मूळ कारण एक असे ॥५॥
मुक्कामास गेल्यावर । मार्गाचा न उरे विचार ।
जो मार्गी चालतो नर । महत्त्व त्याचें त्यास वाटे ॥६॥
पंथ चालण्या आरंभ झाला । परी मुक्कामास नाहीं गेला ।
अशाचाच होतो भला । तंटा पंथाभिमानानें ॥७॥
या तिन्ही मार्गांचे ते पांथ । मुक्कामीं पोंचल्या होती संत ।
मग तयांच्या संबंधांत । द्वैत नसे एतुलेंही ॥८॥
वसिष्ठ वामदेव जमदग्नी । अत्री पाराशर शांडिल्य मुनी ।
हे कर्ममार्गाच्या सेवनीं । मुक्कामासी पोंचले ॥९॥
व्यास, नारद, कयाधू-कुमर । मारुती, शबरी, अक्रूर ।
उद्धव, सुदामा, पार्थ, विदूर । हे गेले भक्तिमार्गें ॥११०॥
श्रीशंकराचार्य गुरुवर । मच्छिंद्र गोरख जालंदर ।
हे चढले जिना थोर । या योगमार्गाचा ॥११॥
जो वसिष्ठा लाभ झाला । तोच विदुराच्या पदरीं पडला ।
तोच मच्छिंद्रानें भोगिला । फळामाजीं फरक नसे ॥१२॥
तीच प्रथा पुढें चालली । येथें न शंका घ्यावी मुळीं ।
कर्ममार्गाची रक्षिली । बूज श्रीपादवल्लभें ॥१३॥
नरसिंह सरस्वती यतिवर । तैसेच झाले साचार ।
ठिकाण ज्यांचें गाणगापूर । वाडी औदुंबर ख्यात जगीं ॥१४॥
नामा सांवता ज्ञानेश्वर । सेना कान्हु चोखा महार ।
दामाजीपंत ठाणेदार । गेले भक्तिमार्गानीं ॥१५॥
शेख महंमद श्रीगोंद्यांत । आनंदी स्वामी जालन्यांत ।
सुर्जी-अंजनगांवांत । देवनाथ चाहाते योगाचे ॥१६॥
तैसेंच आहे सांप्रत । कर्ममार्गीं वासुदेव रत ।
मीं धरला भक्तिपंथ । आणिक बहुता जणांनीं ॥१७॥
पळुसचे धोंडीबुवा । सोनगीरचा नाना बरवा ।
जालन्याचे यशवंतरावा । भक्तिपंथ साध्य झाला ॥१८॥
खाल्ला आम्मा ती विदेही । तेवीं शिर्डीचे बाबा सांई ।
गुलाबरावांचे ठायीं । ज्ञानदृष्टि असे रे ॥१९॥
पहा चांदूर तालुक्याचा । वरखेडें नामें ग्रामाचा ।
आडकूजी नामें संत साचा । गेला याच वाटेनें ॥१२०॥
मुर्‍हा गांवचें संतरत्‍न । झिंगाजी तो होय जाण ।
तेवीं नागपूरचे ताजुद्दीन । भक्तिमार्गासी चहाते ॥२१॥
या अवघ्या संतांचें । आचरण भिन्न प्रकारचें ।
परी अधिकारी कैवल्याचे । ते बसले होउनी ॥२२॥
मार्ग असो कोणताही । त्याचें मुळीं महत्त्व नाहीं ।
जो मुक्कामास जाई । त्याचें कौतुक करणें असे ॥२३॥
आम्ही हीं भावंडें सारीं । येतें झालों भूमीवरी ।
कैवल्याच्या मार्गावरी । भाविक आणून सोडावया ॥२४॥
जें ज्याला आवडेल । तिकडे तो जाईल ।
आणि मोक्षरुपी भोगील फल । त्या त्या पंथा आचरोनी ॥२५॥
आतां नको पुसूंस कांहीं । हें न कोणा सांगे पाही ।
निवांत बसूं दे ये ठायीं । पिसेंपणाच्या पासोडीनें ॥२६॥
ज्याची निष्ठा बसेल । वा, जो माझा असेल ।
त्याचेंच कार्य होईल । इतरांची ना जरुर मला ॥२७॥
ज्यासी अनुताप झाला । ब्रह्मज्ञान सांगणें त्याला ।
उगीच तर्कटी वात्रटाला । स्फोट त्याचा करुं नये ॥२८॥
कोणी कांहीं म्हणोत । आपण असावें निवांत ।
तरीच भेटे जगन्नाथ । जगद्‌गुरु जगदात्मा ॥२९॥
ऐसा उपदेश ऐकिला । बाळाभाऊच्या नेत्रांला ।
प्रेमाश्रूंचा लोटला । पूर तो न आवरे त्या ॥१३०॥
अष्टभाव दाटले । शरीरा रोमांच उमटले ।
वैखरीचें संपलें । काम तेणें सहजची ॥३१॥
मौनेंच केला नमस्कार । श्रीगजानन साधु थोर ।
वर्‍हाड प्रांताचा उद्धार । करावयासी अवतरला ॥३२॥
साळुबाई नांवाची । एक असे कण्व शाखेची ।
ती होती महाराजांची । मनापासून भक्तीण ॥३३॥
तिला महाराज एके दिनीं । ऐशा परी वदले वाणी ।
डाळपीठ घेऊनी । स्वैंपाक करी अहोरात्र ॥३४॥
जे येतील तयांना । साळु घाल भोजना ।
येणेंच तूं नारायणा । प्रिय होशील निःसंशय ॥३५॥
ती साळुबाई मठांत । आहे अझूनपर्यंत ।
जी वैजापूरची असे सत्य । माहेर वाडेंघोडें जिचें ॥३६॥
प्रल्हादबुवा जोशाला । होता कृपेचा योग आला ।
तो न तया फलद झाला । तयाचिया दुर्दैवें ॥३७॥
खामगांवच्या सान्निध्यासी । जलंब गांव परियेसीं ।
त्या गांवचा रहिवासी । तुळसीराम एक असे ॥३८॥
पुत्र हा तुळसीरामाचा । आत्माराम नांवाचा ।
होता तैलबुद्धीचा । वेदाध्ययनीं प्रेम ज्याचें ॥३९॥
या धर्मपीठ वाराणसी । जी भागीरथीच्या तटा काशी ।
तेथें गेला अध्ययनासी । वेदवेदांग स्मृतीच्या ॥१४०॥
प्रत्यहीं भागीरथीचें स्नान । माधुकरीचें सेवी अन्न ।
गुरुगृहातें जाऊन । करी अध्ययन श्रुतीचें ॥४१॥
श्रोते विद्यार्थी ना तरी । अध्ययना जाती देशावरी ।
शिकण्याऐवजीं परोपरी । करुं लागती चैन ते ॥४२॥
चैनीमाजीं गुंतल्या मन । मग कशाचें अध्ययन ? ।
बिरुड आंब्यालागून । लागतां नास रसाचा ॥४३॥
आत्माराम नव्हता यापरी । विवेकसंपन्न सदाचारी ।
विद्या अवघी करुन पुरी । आला निजदेशातें ॥४४॥
स्वदेशीं येतां शेगांवासी । गेला असे अति हर्षी ।
हजिरी ती द्यावयासी । श्रीगजानन महाराजा ॥४५॥
तो वेद विद्येचा जाणता । गजानन केवळ ज्ञानसविता ।
आत्माराम वेद म्हणतां । कोठें कोठें चुकतसे ॥४६॥
त्या चुकीची दुरुस्ती । करुं लागले सदगुरुमूर्ती ।
आत्मारामाचे संगतीं । वेद म्हणती महाराज ॥४७॥
ऐकतां त्यांचें वेदाध्ययन । तन्मय होती विद्वान ।
न होय सराफावांचून । किंमत त्या हिर्‍याची ॥४८॥
शेवटीं समर्थांचेपाशीं । आत्माराम राहिला आदरेंसी ।
मधु टाकूनी मक्षिकेसी । जाणें कैसें आवडेल ? ॥४९॥
प्रत्यहीं सेवेकारण । यावें त्यानें जलंबाहून ।
चुकविला ना एकही दिन । ऐसा एकनिष्ठ भक्त तो ॥१५०॥
समर्थांच्या पश्चात । हाच होता मठांत ।
पूजा अर्चा करण्याप्रत । सद्‌गुरुच्या समाधीची ॥५१॥
मोबदला न घेतां भली । एकनिष्ठ सेवा केली ।
शेवटीं त्यानेंच अर्पिली । इस्टेट आपली महाराजा ॥५२॥
इस्टेट अल्प साचार । एक जमीन एक घर ।
येथें न दृष्टि किंमतीवर । देणें आहे भाग पहा ॥५३॥
भिल्लिणीनें रामाला । बोरें देऊन वश केला ।
तैसाच प्रकार हाही झाला । म्हणून केलें वर्णन ॥५४॥
स्वामी दत्तात्रय केदार । दुसरा नारायण जामकर ।
निवळ दुधाचा ज्यांचा आहार । तो दुधाहारी बुवा ॥५५॥
ऐसे श्रोते तिघेजण । स्वामीचे भक्त निर्वाण ।
ज्यांनीं आपुलें तनमन । समर्थचरणीं अर्पिलें ॥५६॥
मोरगांव भाकरे नांवाचा । गांव बाळापूर तालुक्याचा ।
तेथील मारुतीपंत पटवार्‍याचा । वृत्तान्त ऐका थोडासा ॥५७॥
श्रोते ! त्या मोरगांवांत । मारुतीपंताच्या शेतांत ।
पिकाचें रक्षण करण्याप्रत । तिमाजीनामें माळी होता ॥५८॥
तो माळी खळ्याभीतरीं । निजला निशीच्या अवसरीं ।
गाढ झोंप लागली खरी । ते अवसरीं तयाला ॥५९॥
उलटून गेले दोन प्रहर । कुंभाराचे दहावीस खर ।
खळ्यांत येऊनी दाण्यावर । पडले असती पांडयाच्या ॥६०॥
राखणदार झोंपीं गेला । गर्दभासी आनंद झाला ।
ते खाऊं लागले जोंधळ्याला । राशींत तोंड घालूनी ॥६१॥
हा पांडया मारुतीपंत । महाराजांचा होता भक्त ।
म्हणून सद्‌गुरुरायाप्रत । लीला करणें भाग आलें ॥६२॥
क्षणांत जाऊनी मोरगांवासी । हांक मारिली तिमाजीसी ।
अरे ! जागा होई त्वरेंसी । रासेसी गाढवें पडलीं ना ॥६३॥
ऐसें मोठयानें बोलून । तिमाजीस जागे करुन ।
महाराज पावले अंतर्धान । खळ्यामधून तेधवां ॥६४॥
तिमाजी उठून पाहतां । गाढवें दिसलीं तत्त्वतां ।
म्हणे काय करुं आतां । मालक रागे भरेल कीं ॥६५॥
पिकाचें रक्षण करण्यासाठी । त्यानें ठेविलें आहे मसी ।
विश्वासघात आज दिशीं । झाला त्याच्या माझ्या हातें ॥६६॥
तो विश्वासला माझ्यावर । मी निजता झालों निसूर ।
रास ही निम्यावर । खाऊन टाकली गाढवांनीं ॥६७॥
आतां समजूत मालकाची । कोण्या रीतीं घालूं साची ।
पहा त्या वेळीं इमानाची । किंमत होती लोकांस ॥६८॥
ना तरी हल्लींचे नोकर । निमकहराम शिरजोर ।
नफातोटयाची तिळभर । काळजी न त्यांना मालकाच्या ॥६९॥
तिमाजी तैसा नव्हता । हळहळ लागली त्याच्या चित्ता ।
म्हणे काय जाऊन सांगूं आतां । मी पांडयाकारणें ॥१७०॥
कांहीं असो चुकीची । माफी मागितली पाहिजे साची ।
उदार बुद्धि मारुतीची । आहे तो क्षमाच करील ॥७१॥
ऐसें मनाशीं बोलून । उदयास येतां नारायण ।
तिमाजी गांवांत येऊन । पाय धरी पंताचे ॥७२॥
महाराज माझ्या झोंपेनीं । बुडविलें तुम्हांलागूनी ।
दहावीस गांढवांनीं । येऊन रास खाल्ली कीं ॥७३॥
ती नुकसान किती झाली । ती पाहिजे पाहिली ।
खळ्यामाजीं जाऊनि भली । म्हणजे मज वाटेल बरें ॥७४॥
मारुती म्हणाले त्यावर । खळ्यांत यावया साचार ।
वेळ ना मला तिळभर । मी निघालों शेगांवा ॥७५॥
दर्शन घेऊन सद्‌गुरुचें । त्या गजानन महाराजांचें ।
उद्यां सकाळीं धान्याचें । काय झालें तें पाहीन ॥७६॥
ऐसें बोलून शेगांवाला । मारुतीपंत येतां झाला ।
दर्शनासाठीं मठांत गेला । दहा अकराचे सुमारास ॥७७॥
महाराज होते असनावरी । जगू पाटील समोरी ।
बाळाभाऊ बद्ध करीं । बसला जवळ पाटलाच्या ॥७८॥
मारुतीनें दर्शन । घेतां केलें हास्य वदन ।
तुझ्यासाठीं मजकारण । त्रास झाला रात्रीसी ॥७९॥
तुम्ही माझे भक्त होतां । मला राबण्या लावितां ।
झोंपाळू नोकर ठेवितां । आणि आपण निजतां खुशाल घरीं ॥१८०॥
मारुती काल रात्रीला । खळ्यांत तिमाजी झोंपीं गेला ।
गाढवांचा सुळसुळाट झाला । ते रास भक्षूं लागले ॥८१॥
म्हणून मी जागें केलें । जाऊन तिमाजीसी भले ।
रास सांभाळण्या सांगितलें । आणि आलों निघून ॥८२॥
ऐसी खूण पटतांक्षणीं । मारुतीनें जोडून पाणी ।
मस्तक ठेवूनियां चरणीं । ऐसें वचन बोलला ॥८३॥
आम्हां सर्वस्वीं आधार । आपुलाच आहे साचार ।
लेंकराचा अवघा भार । मातेचिया शिरीं असे ॥८४॥
आमुचें म्हणून जें जें कांहीं । तें अवघेंच आहे आपुलें आई ! ।
सत्ता त्यावरी नाहीं । तुम्हांवीण कवणाची ॥८५॥
खळें आणि जोंधळा । अवघाची आहे आपला ।
तिमाजी नोकर नांवाला । व्यवहारदृष्टीं आहे कीं ॥८६॥
ब्रह्मांडाचें संरक्षण । आपण करितां येथून ।
लेंकरासाठीं त्रास पूर्ण । माता सोसी वरच्यावरी ॥८७॥
मी लेंकरुं आपुलें । म्हणूनियां आपण केलें ।
खळ्यांत तें जाऊन भलें । मोरगांवीं संरक्षण ॥८८॥
ऐसीच कृपा निरंतर । स्वामी असावी माझ्यावर ।
आतांच जाऊन करितों दूर । नोकरीवरुन तिमाजीला ॥८९॥
ऐसें बोलतां मारुती । कौतुक वाटलें समर्थांप्रती ।
आणि भाषण केलें येणें रीतीं । तें आतां अवधारा ॥१९०॥
छे ! छे ! वेडया ! तिमाजीस । नको मुळींच काढूंस ।
नोकरीवरुन खास । त्याचें वर्म सांगतों तुला ॥९१॥
तिमाजी नोकर इमानी । खळ्यांत गाढवें पाहूनी ।
दुःखी झाला असें मनीं । तें म्यां तेव्हांच जाणिलें ॥९२॥
रात्रीची हकीकत । तुला सांगावया प्रत ।
आला होता भीत भीत । सकाळीं ना तुजकडे ॥९३॥
तैं तूं म्हणालास त्याला । मी जातों आहे शेगांवाला ।
उद्यां सकाळीं खळ्याला । येऊनियां पाहीन ॥९४॥
ऐसें गुरुवचन ऐकिलें। मारुतीसी चोज जहालें ।
पहा संतांचें कर्तृत्व भलें । कैसें आहे अगाध ॥९५॥
गाढवें खळ्यांत पडलेलीं । कोणीं न त्या सांगितलीं ।
तीं अंतर्ज्ञानें जाणिलीं । गजाननानें श्रोते हो ॥९६॥
शके अठराशें सोळासी । महाराज बाळापुरासी ।
असतां गोष्ट झाली ऐसी । ती थोडकी सांगतों ॥९७॥
तेथें सुखलाल बन्सीलालाची । एक बैठक होती साची ।
त्या बैठकीसमोर महाराजांची । स्वारी बैसली आनंदांत ॥९८॥
मूर्ति अवघी दिगंबर । वस्त्र नव्हतें तिळभर ।
त्या पाहून भाविक नर । नमन करुन जात होते ॥९९॥
तो होता हमरस्ता । बाजार पेठेचा तत्त्वतां ।
त्या पंथानें जात होता । एक पोलिस हवालदार ॥२००॥
नांव त्या हवालदाराचें । नारायण आसराजी होतें साचें ।
समर्था पाहून डोकें त्याचें । फिरुन गेलें तात्काळ ॥१॥
तो म्हणे हा नंगा धोत । मुद्दाम बसला पंथांत ।
साधू ना हा भोंदू सत्य । त्याची उपेक्षा न करणें बरी ॥२॥
ऐसें बोलून जवळीं गेला । अद्वातद्वां बोलूं लागला ।
लाज कैसी नाहीं तुजला । नंगा बसतोस रस्त्यावरी ॥३॥
हे घे त्याचें प्रायश्चित्त । तुला मी देतों आज येथ ।
ऐसें बोलून स्वामीप्रत । मारुं लागला छडीनें ॥४॥
वळ पाठ पोटावरी । उठते झाले निर्धारी ।
परी ना हवालदार आवरी । मारतां हात आपुला ॥५॥
ऐसें तेधवां पाहून । एक गृहस्थ आला धांवून ।
आपुल्या दुकानामधून । हुंडीवाला नाम ज्याचें ॥६॥
तो म्हणे हे हवालदार । तूं विचार कांहीं कर ।
उगेंच सत्पुरुषावर । हात टाकणें बरें नव्हे ॥७॥
कां कीं, संतांचा कैवारी । एक आहे श्रीहरी ।
वळ त्यांच्या पाठीवरी । उठले ते कां न दिसले तुला ॥८॥
या कृत्यानें तुझा अंत । जवळीं आला अत्यंत ।
आजारीच मोडितो पथ्य । मरावया कारणें ॥९॥
तेंच तूं आज केलें । हें न कांहीं बरें झालें ।
अजून तरी उघडी डोळे । माफी माग गुन्ह्याची ॥२१०॥
हवालदार म्हणे माफीचें । कारण मसीं न मागण्याचें ।
कावळ्याचे शापें साचें । काय ढोरें मरतील ! ॥११॥
हा नंगा धोत हलकट । बसला पाहून बाजारपेठ ।
तोंडानें गोष्टी चावट । अचाट ऐसा करीत हा ॥१२॥
ऐशा ढोंग्याला मारणें । ईश्वर जरी मानील गुन्हे ।
तरी मग न्याया कारणें । जागाच नाहीं राहिली ॥१३॥
तेंच पुढें सत्य झालें । हवालदार पंचत्व पावले ।
त्या बाळापूर नगरींत भले । आपण केलेल्या कृत्यानें ॥१४॥
एका पंधरवडयांत । हवालदाराचे अवघे आप्त ।
होते झाले भस्मीभूत । एका साधूस मारल्यानें ॥१५॥
म्हणून अवघ्या लोकांनीं । साधूसमोर जपूनी ।
वागावें प्रत्येकानीं । खरें कळेपर्यंत ॥१६॥
नगर जिल्ह्यांत संगमनेर । प्रवदा नदीचे कांठावर ।
गांव अति टुमदार । त्याचें वर्णन करवेना ॥१७॥
अनंतफंदी नांवाचा । कवि जेथें झाला साचा ।
तेथील हरी जाखडयाचा । ऐका तुम्ही वृत्तान्त हा ॥१८॥
हा हरी जाखडी माध्यंदिन । होता यजुर्वेदी ब्राह्मण ।
गांवोगांव फिरुन । पोट आपुलें भरीतसे ॥१९॥
तो फिरत फिरत शेगांवासी । आला समर्थ दर्शनासी ।
बसतां झाला पायापासीं । श्रीगजानन स्वामींच्या ॥२२०॥
तों हजारों घेती दर्शन । कोणी ब्राह्मणभोजन ।
कोणी खडीसाखर वांटून । नवस केलेला फेडिती ॥२१॥
तईं हरी म्हणे चित्तासी । हा केवढा ज्ञानरासी ।
येऊनियां पायापासीं । विन्मुख जाणें भाग मला ॥२२॥
कां कीं दैव खडतर । माझें आहे साचार।
निवळ पर्वत खडकावर । हरळ उगवेल कोठोनी ? ॥२३॥
आज अन्न मिळालें । उद्यांचें कोणीं पाहिलें ।
ऐसें करीत संपले । दिवस माझे आजवर ॥२४॥
संग्रहासी नाहीं धन । शेतवाडा मळा जाण ।
मी ना मुळींच विद्वान । मला कन्या कोण देईल ? ॥२५॥
हे स्वामी गजानना ! । सच्चिदानंदा दयाघना ! ।
संसारसुखाची वासना । जहालीं मनीं बलवत्तर ॥२६॥
ती तूं पूर्ण करावी । मुलें लेंकरें मला व्हावी ।
प्रथम बायको मिळावी । कुलीन आज्ञाधारक ॥२७॥
ऐसें जो इच्छी मनांत । तोंच त्याच्या अंगावर्त ।
थुंकते झाले सद्गुरुनाथ । इच्छेस त्याच्या जाणूनी ॥२८॥
या हरी जाखडयानें । बावंच्या मागला मजकारणें ।
म्हणून आले थुंकणें । या मूर्खाच्या अंगावर ॥२९॥
संसारापासून सुटावया । लोक भजती माझ्या पाया ।
यानें येथें येऊनियां । संसारसुख मागितलें ॥२३०॥
पहा जगाची रीत कैसी । अवघेच इच्छिती संसारासी ।
सच्चिदानंद श्रीहरीसी । पहाण्या न कोणी तयार ॥३१॥
ऐसें आपणासी बोलले । पुन्हां जाखडयासी पाहिलें ।
जें जें तूं इच्छिलें । सांप्रतकालीं मनांत ॥३२॥
तें तें अवघें होईल पूर्ण । पुत्रपौत्र तुजलागून ।
होतील संग्रहासी धन । तेंही थोडकें राहील ॥३३॥
जा आतां परत घरा । सुखें करी संसारा ।
करीत असावा परमेश्वर । आठव वेडया ! विसरुं नको ॥३४॥
ऐसें तयासी बोलून । प्रसाद म्हणून थोडकें धन ।
दिलें हरी जाखडयाकारण । लग्न स्वतःचें करावया ॥३५॥
हरी जाखडया संगमनेरीं । सुखी जहाला संसारीं ।
महाराजाची वाणी खरी । ती कोठून खोटी होईल ॥३६॥
ऐसाच एक निमोणकर । गोविंदाचा कुमार ।
रामचंद्र नामें साचार । ओव्हरसियरच्या हुद्यावरी ॥३७॥
बेंद्रे वासुदेव सर्व्हेअर । होता त्याच्या बरोबर ।
तो आणि निमोणकर । आले मुकना नदीवरी ॥३८॥
हा मुकना नाला डोंगरांत । आहे सह्याद्री पर्वतांत ।
इगतपुरी तालुक्यांत । बुध हो ! नासिक जिल्ह्याच्या ॥३९॥
वनश्री ती रमणीय अती । तिचें वर्णन करुं किती ।
हरीण बालकें बागडती । निर्भयपणें काननांत ॥२४०॥
फलभारें तरुवर । वांकले असती अपार ।
वन्य पशु फिरती स्वैर । बिब्बट लांडगे ते ठायां ॥४१॥
असो या मुकन्या नाल्यापासीं । जवळ एका खोर्‍यासी ।
एका जलाच्या प्रवाहासी । कपीलधारा नाम असे ॥४२॥
तेथें प्रत्येक पर्वणीस । भाविक येती स्नानास ।
लौकिक याचा आसपास । तीर्थ म्हणून पसरलासे ॥४३॥
असो एक्या पर्वणीसी । निमोणकर गेले स्नानासी ।
योगाभ्यास थोडा यासी । येत होता विबुध हो ॥४४॥
तो पूर्ण व्हावा म्हणून । इच्छित होतें त्याचें मन ।
गोसावी बैराग्यालागून । पुसूं लागला तेथल्या ॥४५॥
नाहीं नाहीं माहीत मात । ऐकूं येई सर्वत्र ।
तेणें निमोणकर चित्तांत । हताश पूर्ण जहाला ॥४६॥
काय करुं देवा आतां । मला योगाभ्यास शिकवितां ।
कोठें भेटेल तत्त्वतां । ती कृपा करुन सांगणें ॥४७॥
तो कपीलधारेवरी । एक पुरुष देखिला अधिकारी ।
ज्याचे हात गुडघ्यावरी । येऊन सहज लागले ॥४८॥
उंच बांधा मुद्रा शांत । बैसला होता ध्यानस्त ।
त्यास घातले दंडवत । निमोणकरानें अष्टांगेंसी ॥४९॥
बराच वेळ झाला जरी । योगी न कांहीं बोले परी ।
अस्तमानाची वेळ खरी । समीप येऊं लागली हो ॥२५०॥
पोटीं ना अन्न तिळभर । बिर्‍हाड राहिलें बहु दूर ।
कपीलधारेचें धरुन नीर । तुंब्यांत गोसावी निघाले ॥५१॥
तैं निमोणकर म्हणे समर्था ! । अंत माझा किती पहातां ।
ठाऊक असल्या योगगाथा । मशीं कांहीं शिकवा हो ॥५२॥
तो अखेर अस्तमानीं । बोलते झाले कैवल्यदानी ।
हा चित्रपट घेऊनी । जा आपुलें काम करी ॥५३॥
षोडाक्षरी त्यावर । मंत्र लिहिला आहे थोर ।
त्याचा वाणीनें निरंतर । जप आपुला करावा ॥५४॥
मंत्रप्रभावें थोडा बहुत । योग येईल तुजप्रत ।
योगमार्ग हा अत्यंत । कठीण सर्व योगामध्यें ॥५५॥
गोगलगाय शेप किडा । हिमालया न देईल वेढा ! ।
सागरीचा सिंप किडा । मेरु पर्वता न जाय कधीं ॥५६॥
नेटाचा केला यत्‍न । ब्रह्मचर्य संभाळून ।
येतील दहापांच आसन । धौती नौती केल्यावरी ॥५७॥
जा पुढें न विचारी मला । हा घे देतों प्रसाद तुला ।
ऐसें बोलून उचलिला । एक तांबडा खडा करें ॥५८॥
तो देऊनियां मजसी । गुप्त झालें पुण्यरासी ।
तेंच पुढें नाशिकासी । गंगेवरी भेटले त्या ॥५९॥
त्या पाहून निमोणक्र । गेले धांवत साचार ।
शिर ठेवून पायांवर । प्रश्न त्यांसी ऐसा केला ॥२६०॥
महाराज माझा कंटाळा । कांहो ! आपणच कां केला ।
आपुल्या नांव गांवाला । न सांगतां गेलाच कीं ॥६१॥
महाराज डोळे वटारुन । बोलते झाले त्याकारण ।
तांबडा खडा देऊन । नांव माझें कथिलें म्या ॥६२॥
नर्मदेचा गणपती । तांबडा असतो निश्चिती ।
तूं मूळचाच मूढ मती । रहस्य त्याचें न जाणिलें ॥६३॥
म्हणून त्याचें गूढ तुला । पडतें झालें जाण मुला ! ।
मी रहातों शेगांवाला । गजानन हें नांव माझें ॥६४॥
धुमाळ सदनापर्यंत । चाल माझ्या समवेत ।
पुन्हां भेटी तुजप्रत । होईल माझी ते ठायां ॥६५॥
ऐसें बोलूनी निघाले । महाराज रस्त्यांत गुप्त झाले ।
भिरभिरीं पाहूं लागले । चहूंकडे निमोणकर ॥६६॥
कंटाळून अखेरी । धुमाळाच्या आले घरीं ।
तों गजानन महाराज ओसरीवरी । बसले ऐसें पाहिले ॥६७॥
मौनेंच करुन वंदन । कथिलें धुमाळाकारण ।
कपीलधारेपासून । जें कां झालें इथवरी ॥६८॥
तें ऐकून धुमाळाला । अतिशय आनंद जहाला ।
तो म्हणे योगीराजाला । वाण कशाची सांग मज ॥६९॥
हे अवघ्या सामर्थ्याची । खाण निःसंशय आहेत साची ।
सार्वभौमपदाची । त्याच्या पुढें न किंमत ॥२७०॥
जो तांबडा खडा तुसी । दिला तो ठेवून पाटासी ।
करणें पूजा-अर्चेसी । सद्भावें निरंतर ॥७१॥
योगाभ्यास ही समोरी । त्या खेडयाच्या आदरें करी ।
त्याच्या कृपेनें कांहीं तरी । योगाभ्यास येईल ॥७२॥
तेंच पुढें झालें सत्य । योगाभ्यास थोडा बहुत ।
आला निमोणकराप्रत । श्रीगजाननकृपेनें ॥७३॥
एक शेगांवचा रहिवासी । तुकाराम कोकाटे परियेसीं ।
त्याची संतति यमसदनासी । जाऊं लागली उपजतांच ॥७४॥
म्हणून त्यानें समर्थाला । एकदां नवस ऐसा केला ।
जरी देशील संततीला । दीर्घायुषी गुरुराया ॥७५॥
तरी एक मुलगा त्यांतून । तुसी करान अर्पण ।
मनोरथ त्याचे पूर्ण । केले गजाननस्वामीनें ॥७६॥
दोन तीन मुलें झालीं । परी नवसाची न राहिली ।
आठवण तुकारामा भली । संततीच्या मोहानें ॥७७॥
तो थोरला मुलगा नारायण । रोग झाला त्याकारण ।
औषधोपचार केले जाण । परी न आला गुण कांहीं ॥७८॥
नाडी बंद होऊं लागली । नेत्रांची ती दृष्टि थिजली ।
धुगधुगी मात्र उरली । होती त्याच्या छातीला ॥७९॥
ती स्थिति पाहून । तुकारामा झाली आठवण ।
नवस केल्याची ती जाण । एकदम त्या समयाला ॥२८०॥
तुकाराम म्हणे गुरुराया । हा पुत्र माझा वांचलिया ।
अर्पण करीन सदया । सेवा तुमची करण्यास ॥८१॥
ऐसा वचनबद्ध होतांक्षणीं । नाडी आली ठिकाणीं ।
हळूहळू नेत्र उघडोनी । पाहूं लागला बाल तो ॥८२॥
व्याधि बरी झाल्यावर । तो नारायण-कुमार ।
आणून सोडला मठावर । नवस आपला फेडावया ॥८३॥
तो नारायण अझूनी । आहे तया ठिकाणीं ।
बोलिलेला नवस कोणी । महाराजांचा चुकवूं नये ॥८४॥
हेंच सांगण्या लोकांप्रत । नारायण आहे जिवंत ।
शेगांवीं त्या मठांत । संत-चरित्र ना कादंबरी ॥८५॥
असो पुढें आषाढमासीं । महाराज गेले पंढरीसी ।
घेऊन हरीपाटलासी । विठ्ठलासी भेटावया ॥८६॥
जो सर्व संतांचा । ध्येयविषय साचा ।
जो कल्पतरु भक्तांचा । कमलनाभ सर्वेश्वर ॥८७॥
जो जगदाधार जगत्पति । वेद ज्याचे गुण गाती ।
जो संतांच्या वसे चित्तीं । रुक्मिणीपती दयाघन ॥८८॥
पंढरीस आले गजानन । चंद्रभागेचें केलें स्नान ।
गेलें घ्याया दर्शन । पांडुरंगाचें राउळीं ॥८९॥
हे देवा पंढरीनाथा । हे अचिंत्या अद्वया समर्था ।
हे भक्तपरेशा रुक्मिणीकांता । ऐक माझी विनवणी ॥२९०॥
तुझ्या आज्ञेनें आजवर । भ्रमण केलें भूमिवर ।
जे जे भाविक होते नर । त्यांचे मनोरथ पूर्ण केले ॥९१॥
आतां अवतार-कार्य संपलें । हें तूं जाणसी वहिलें ।
पुंडलीक वरदा विठठले । जाया आज्ञा असावी ॥९२॥
देवा, मी भाद्रपद मासीं । जावया इच्छितों वैकुंठासी ।
अक्षय्यीचे रहावयासी । तुझ्या चरणांसन्निध ॥९३॥
ऐसी करुन विनवणी । समर्थांनीं जोडिले पाणी ।
अश्रु आले लोचनीं । विरह हरीचा साहवेना ॥९४॥
हरी पाटील जोडून हातां । पुसूं लागला पुण्यवंता ।
अश्रु कां हो सद्‌गुरुनाथा । आणिले लोचनीं ये वेळां ? ॥९५॥
किंवा मी कांहीं सेवेला । चुकलों आहे दयाळा ।
म्हणून आपणां खेद झाला । तें सांगा लवलाही ॥९६॥
महाराज म्हणाले त्यावर । हरी पाटलाचा धरुन कर ।
सांगितलें तरी न कळणार । त्याचें वर्म बापा तुला ॥९७॥
तो विषय खोल भारी । तूं न पडावें त्याभीतरीं ।
इतकेंच सांगतों श्रवण करी । संगत माझी थोडी असे ॥९८॥
चाल आतां शेगांवाला । तूं आपल्या ठिकाणाला ।
तुमच्या पाटील वंशाला । कांहीं न कमी पडेल ॥९९॥
पंढरीचें मावंदें केलें । शेगांवामाजीं भलें ।
चित्त चिंतेनें व्याप्त झालें । मात्र हरीपाटलाचें ॥३००॥
तो म्हणे मंडळीस । महाराज वदले पंढरीस ।
संगत राहिली थोडे दिवस । माझी विठूच्या राउळीं ॥१॥
पुढें श्रावणमास गेला । क्षीणता आली तनूला ।
पुढें भाद्रपदमास आला । काय झालें तें ऐका ॥२॥
गणेश चतुर्थीचे दिवशीं । महाराज म्हणाले अवघ्यांसी ।
आतां गणपती बोळवण्यासी । यावें तुम्हीं मठांत ॥३॥
कथा गणेशपुराणांत । ऐशापरी आहे ग्रथित ।
चतुर्थीच्या निमित्त । पार्थिव गणपती करावा ॥४॥
त्याची पूजा-अर्चा करुन । नैवेद्य करावा समर्पण ।
दुसरे दिवशीं विसर्जून । बोळवावा जलामध्यें ॥५॥
तो दिवस आज आला । तो साजरा पाहिजे केला ।
या पार्थिव देहाला । तुम्ही बोळवा आनंदें ॥६॥
दुःख न करावें यत्किंचित । आम्हीं आहों येथें स्थित ।
तुम्हां सांभाळण्याप्रती सत्य । तुमचा विसर पडणें नसे ॥७॥
हें शरीर वस्त्रापरी । बदलणें आहे निर्धारी।
ऐसें गीताशास्त्रांतरीं । भगवान् वदला अर्जुना ॥८॥
जे जे ब्रह्मवेत्ते झाले । त्यांनीं त्यांनीं ऐसेंच केले ।
शरीरवस्त्रासी बदलिलें । हें कांहीं विसरुं नका ॥९॥
चतुर्थीचा अवघा दिवस । आनंदामाजीं काढिला खास ।
बाळाभाऊच्या धरिलें करास । आसनीं आपल्या बसविलें ॥३१०॥
मी गेलों ऐसें मानूं नका । भक्तींत अंतर करुं नका ।
कदा मजलागीं विसरुं नका । मी आहे येथेंच ॥११॥
ऐसें भाषण करुन । योगें रोधिला असे प्राण ।
दिला मस्तकीं ठेवून । त्या महात्म्या पुरुषानें ॥१२॥
शके अठराशें बत्तीस । साधारण नाम संवत्सरास ।
भाद्रपद शुद्ध पंचमीस । गुरुवारीं प्रहर दिवसाला ॥१३॥
प्राण रोधिता शब्द केला । ’जय गजानन’ ऐसा भला ।
सच्चिदानंदीं लीन झाला । शेगांवामाझारीं ॥१४॥
देहाचें तें चलनवलन । पार गेलें मावळोन ।
स्वामी समाधिस्त पाहून । लोक हळूहळूं लागले ॥१५॥
पुकार झाली गांवांत । स्वामी झाले समाधिस्थ ।
ऐसी ऐकतां मात । हृदय पिटती नारीनर ॥१६॥
गेला गेला साक्षात्कारी । चालता बोलता श्रीहरी ।
गेला गेला कैवारी । आज दीनजनांचा ॥१७॥
गेला आमुचा विसांवा । गेला आमुचा सौख्यठेवा ।
विझाला हा ज्ञानदिवा । कालरुपी वार्‍यानें ॥१८॥
अहो गजाननस्वामी समर्था ! । आतां आम्हांस कोण त्राता ? ।
कां रे इतक्यांत पुण्यवंता । गेलास आम्हां सोडून ? ॥१९॥
मार्तंड पाटील, हरी पाटील । विष्णुसा बंकटलाल ।
ताराचंद प्रेमळ । भक्त स्वामीचा जो असे ॥३२०॥
श्रीपतराव कुळकर्णी । मठामाजीं जमले जाणी ।
विचार केला अवघ्यांनीं । ऐशा रीतीं श्रोते हो ॥२१॥
आज आहे पंचमीचा दिवस । समाधि न द्या स्वामीस ।
हाळोपाळीच्या लोकांस । येऊं द्या हो दर्शना ॥२२॥
आतां पुढें ही मूर्ति । लोपणार आहे निश्चिती ।
अस्तमानापर्यंत ती । लोकांची ती वाट पहा ॥२३॥
ज्यांच्या नशिबीं असेल । तयांना दर्शन घडेल ।
नका करुं आतां वेळ । जासूद धाडा चोहींकडे ॥२४॥
गोविंदशास्त्री डोणगांवचे। एक विद्वान् होते साचे।
ते बोलिले आपुल्या वाचें । सर्व लोकांस येणें रीतीं ॥२५॥
त्यांच्या आवडत्या भक्तांसी । ते दर्शन देतील निश्चयेंसी ।
तोंपर्यंत प्राणासी । मस्तकीं धारण करतील ॥२६॥
त्याची प्रचीति पहावया । नको कोठें लांब जाया ।
पहा लोणी ठेवोनियां। येधवां मस्तकीं स्वामीच्या ॥२७॥
लोणी ठेवितां शिरावरी । तें पघळूं लागलें निर्धारीं ।
जो तो त्याचें कौतुक करी । बल हें योगशास्त्राचें ॥२८॥
तो प्रकार पहातां । गोविंदशास्त्री झाला बोलता ।
एक दिवसाची काय कथा । हे राहतील वर्षभर ॥२९॥
निःसंशय ऐशा स्थितींत । परी हें करणें अनुचित ।
आवडते अवघे आलिया भक्त । समाधि द्या स्वामीला ॥३३०॥
तें अवघ्यांस मानवलें । स्वामीपुढें आदरें भलें ।
भजन त्यांनीं मांडिलें । हजार टाळ जमला हो ॥३१॥
दुरदूरच्या भक्तांप्रत । स्वामी जाऊन स्वप्नांत ।
आपुल्या समाधीची मात । कळविते झाले विबुध हो ॥३२॥
तया ऋषिपंचमीला । अपार मेळा मिळाला ।
लोकांचा तो शेगांवाला । घ्याया दर्शन स्वामीचें ॥३३॥
रथ केला तयार । दिंड्या आल्या अपार ।
सडे घातले रस्त्यावर । गोमयाचे बायांनी ॥३४॥
रंगवल्या नानापरी । काढू लागल्या चतुर नारी ।
दीपोत्सव झाला भारी । त्या शेगावग्रामाला ॥३५॥
मूर्ति ठेविली रथात । मिरवणूक निघाली आनंदात ।
रात्रभरी शेगावात । तो ना थाट वर्णाचे ॥३६॥
वाद्यांचे नाना प्रकार । दिंड्या मिळाल्या अपार ।
होऊं लागला भगनगजर । विठ्ठलाच्या नावाचा ॥३७॥
तुळशी बुक्का गुलाल फुले । भक्त उधळू लागले ।
फूलांखाली झाकून गेले । श्री गजानन महाराज ॥३८॥
बर्फीपेढ्यांस नाही मिती । लोक वाटती खिरापती ।
कित्येकांनी रथावरती । रूपये पैसे उधळीले ॥३९॥
ऐशी मिरवणूक रात्रभर । शेगावी निघून अखेर ।
उदयास येता दिनकर । परत आली मठात ॥४०॥
समाधीच्या जागेवरी । मूर्ती नेऊनी ठेविली खरी ।
रूद्राभिषेक केला वरी । अखेरचा देहाला ॥४१॥
पूजा केली पंचोपचार । आरती उजळली अखेर ।
भक्तांनी केला नामगजर । गजाननाचे नावाचा ॥४२॥
जय जय अवलीया गजानना! । हे नरदेहधारी नारायणा ।
अविनाशरूपा आनंदघना । परात्परा जगत्पते ॥४३॥
ऐशा भजनाभीतरी । मूर्ति ठेविली आसनावरी ।
उत्तराभिमुख साजिरी । शास्त्रमार्गाप्रमाणे ॥४४॥
अखेरचे दर्शन । अवघ्यांनी घेतले जाण ।
’जय स्वामी गजानन’ । औइसे मुखे बोलोनी ॥४५॥
मीठ अर्गजा अबीर । यांनी ती भरली गार ।
शिळा लावूनी केले द्वार । बंद भक्तांनी शेवटी ॥४६॥
दहा दिवसपर्यंत । समाराधना चालली तेथ ।
घेऊनी गेले असंख्यात । लोक स्वामींच्या प्रसादा ॥४७॥
खरोखरीच संतांचा । अधिकार तो थोर साचा ।
सार्वभौम राजाचा । पाड नाही त्यांच्या पुढे ॥४८॥
स्वस्ती श्रीदासगणूविरचित । हा गजाननविजय नामे ग्रंथ ।
भाविका दावो सत्पथ । भक्ती हरीची करावया ॥३४९॥
शुभं भवतु ॥ श्रीहरिहरार्पणमस्तु ॥
॥ इति एकोनविंशोऽध्यायः समाप्तः ॥
जयजयाजी आनंदकंदा । जयजयादि अभेदा ।
माझें नमन तुझ्या पदा । असो सर्वदा अनन्यभावें ॥१॥
हे राघवा रघुपती । पाव आतां शीघ्र गती ।
माझा अंत पहाशी किती ? । हें कांहीं कळेना ॥२॥
खर्‍या थोरांशी कठोरता । नाहीं शोभत अनंता ।
याचा विचार कांहीं चित्ता । करा आपुल्या ये काळीं ॥३॥
मी दीनवाणें मारितों हांका । मला दगा देऊं नका ।
हे जगदीशा जगन्नायका । पावा दासगणूस ॥४॥
महाराज असतां शेगांवांत । विप्र एक काशिनाथ ।
जो खंडेरावाचा होय सुत । गर्दे उपनांव जयाचें ॥५॥
तो आला दर्शना । समर्थांच्या वंदिले चरणां ।
मूर्ति पाहून त्याच्या मना । आनंद झाला अतिशय ॥६॥
माझ्या सन्माननीय वडिलानें । जीं जीवन्मुक्‍ताचीं लक्षणें ।
लिहिलीं अनुभवानें । त्याची प्रत्यक्ष मूर्ति ही ॥७॥
माझें भाग्य धन्य धन्य । म्हणून हें पाहण्या चरण ।
आलों खामगांवाहून । त्याचें सार्थक झालें कीं ॥८॥
तों समर्थांनीं लीला केली । कोपरखिळी मारिली ।
काशीनाथाच्या पाठीस भली । आपुल्या परमकृपेनें ॥९॥
जा तुझा हेत पुरला । वाट पाहे तारवाला ।
या भाषणें घोंटाळला । काशिनाथ मानसीं ॥१०॥
म्हणे काम ना माझें ये ठाईं । मी न आलों मागण्या कांहीं ।
तारवाला शिपाई । वाट पहातो काय हें ? ॥११॥
त्याचें गूध कळेना । पुसण्या छाती होईना ।
निमुटपणें वंदून चरणा । गेला निघून खामगांवीं ॥१२॥
तों तारवाला शिपाई । उभा दारांत होता पाही ।
तार घेतली घाई घाई । कशाची ती बघण्यास ॥१३॥
तारेंत हा मजकूर । तुमचा केला तक्‍रुर ।
मुनसफीच्या हुद्दयावर । मोर्शी तालुक्याकारणें ॥१४॥
तें पाहतां आनंदला । कोपरखिळीचा अर्थ कळला ।
त्या काशिनाथ पंताला । पहा संतांचें ज्ञान कैसें ? ॥१५॥
असो एकदां नागपुरीं । समर्थांची गेली स्वारी ।
गोपाळ बुटीचीया घरीं । त्याच्या अति आग्रहानें ॥१६॥
ही भोसल्याची राजधानी । पूर्वकालीं होती जाणी ।
त्या शहराची आज दिनीं । दैना झाली विबुध हो ॥१७॥
स्वातंत्र्यरुपी प्राण गेला । खरा धनी याचक ठरला ।
परक्यांचा बोलबाला । झाला जया शहरांत ॥१८॥
गज घोडे पालख्या अपार । नाहींशा झाल्या साचार ।
रस्त्यानें फिरे मोटार । अति जोरानें विबुध हो ॥१९॥
असो हा महिमा काळाचा । नाहीं दोष कवणाचा ।
वाडा गोपाळ बुटीचा । होता सिताबर्डीवर ॥२०॥
त्या भव्य सदनांत । नेऊन ठेविले सद्गुरुनाथ ।
जैसा वाघ किल्ल्यांत । कोंडोनिया टाकावा ॥२१॥
बुटीचा ऐसा विचार । या सिताबर्डीवर ।
महाराज ठेवावे निरंतर । जाऊं न द्यावें शेगांवा ॥२२॥
अक्रूरानें कृष्णाला । जैसा मथुरेमाजीं नेला ।
तोच प्रकार येथें झाला । काय वर्णन करावें ? ॥२३॥
शेगांव पडलें भणभणीत । अवघे लोक दुःखित ।
विनविती हरी पाटलाप्रत । महाराज येथें आणा हो ॥२४॥
कुडीमधून गेला प्राण । कोण पुसे तिजलागून ? ।
तैसें समर्थांवांचून । शेगांव हें प्रेत पहा ॥२५॥
तुम्ही गांवचे जमेदार । करा याचा विचार ।
बुटी मोठा सावकार । तेथें न आमुचा लाग लागे ॥२६॥
टक्कर हत्तीहत्तींची । होणें आहे योग्य साची ।
येथें आम्हांसम कोल्ह्याची । नाहीं मुळीं किंमत॥२७॥
जंबुमाळीसी लढायाला । मारुती हाच योग्य ठरला ।
जिंकावया कर्णाला । झाली योजना अर्जुनाची ॥२८॥
तुम्हीं नागपुराप्रती जावें । समर्थांसी घेऊन यावें ।
आम्हां अवघ्यांस सुखवावें । हीच आहे विनंति ॥२९॥
इकडे बुटीच्या घरांत । आजुर्दे राहिले संत ।
जेवीं हस्तिनापुरांत । कृष्ण नाहीं आनंदला ॥३०॥
महाराज म्हणती बुटीसी । जाऊं दे मज शेगांवासी ।
या आपुल्या भव्य सदनासी । ठेवून आम्हां घेऊं नको ॥३१॥
तें बुटी मुळींच मानीना । समर्था जाऊं देईना ।
अनागोंदीचा रामराणा । बुटी वाटे निःसंशय ॥३२॥
बुटी भाविक होता जरी । अहंता नव्हती गेली खरी ।
श्रीमंतीचा गर्व भारी । त्याच्या ठाईं वसतसे ॥३३॥
रोज ब्राह्मणभोजन । समर्थांपुढें सदा भजन ।
परी शेगांवचे येत जन । बंदी त्या तो करीतसे ॥३४॥
जाऊं न देई दर्शना । शेगांवचे लोकांना ।
बिगरपरवानगी श्रीमंतसदना । जातां नये कवणासी ॥३५॥
शेगांवचे लोक भले । जरी आणावया गेले ।
परी न कांहीं उपाय चाले । गेले तसेच आले परत ॥३६॥
इकडे भक्त पाटील हरी । कांहीं मंडळी बरोबरी ।
घेऊन निघाला नागपुरीं । समर्थासी आणावया ॥३७॥
बसला अग्निरथांत । त्याच वेळीं वदले संत ।
त्या गोपाळबुटीप्रत । येणें रीतीं तें ऐका ॥३८॥
अरे गोपाळा पाटील हरी । निघाला यावया नागपुरीं ।
तो येण्याच्या आंत परी । मला येथून जाऊं दे ॥३९॥
तो येथें आल्यावर । शांतता नाहीं राहणार ।
तो पडला जमेदार । याचा विचार करावा ॥४०॥
तुझ्या धनाच्या जोरावरी । उडया या जाण निर्धारी ।
तो मनगटाच्या बळावरी । नेईल मजला येथून ॥४१॥
हरी पाटील तेथें आला । शिपायानें अटकाव केला ।
परी तो न त्यानें मानिला । प्रवेश केला सदनांत ॥४२॥
गोपाळ बुटीचिया घरीं । पंगत होती थोर खरी ।
पाटील आल्याच्या अवसरीं । आले ब्राह्मण भोजना ॥४३॥
ताटें चांदीचीं अवघ्यांस । शिसमचे पाट बसण्यास ।
होत्या पातळ पदार्थांस । वाटया जवळ चांदीच्या ॥४४॥
नानाविध पक्वान्नें । होतीं भोजनाकारणें ।
मध्यभागीं आसन त्यानें । मांडिलें समर्थ बसण्यास ॥४५॥
ऐशी बुटीची श्रीमंती । तिचें वर्णन करुं किती ? ।
ज्याला कुबेर बोलती । लोक नागपूर प्रांतींचा ॥४६॥
असो हरी पाटील सदनांत । आले समर्था नेण्याप्रत ।
तो महाराज निघाले धांवत । द्वारीं त्यास भेटावया ॥४७॥
वांसरा गाय पाहून । जैसी येई धांवून ।
तैसें स्वामी गजानन । पाटलासाठीं धांवले ॥४८॥
चाल हरी शेगांवासी । येथें मुळीं न राहणें मसी ।
तूं आलास न्यावयासी । हें फार बरें झालें ॥४९॥
समर्थ जाऊं लागले । तें गोपाळानें पाहिलें ।
अनन्यभावें चरण धरिले । समर्थाचे येऊन ॥५०॥
विक्षेप माझा गुरुराया ! । नका करुं या समया ।
दोन घांस घेऊनियां । इच्छित स्थला मग जावें ॥५१॥
तैसेंच बुटी पाटलासी । बोलूं लागले विनयेंसी ।
तुम्ही घेऊन प्रसादासी । जावें हेंच मागणें ॥५२॥
येथें न रहाती महाराज । हें समजून आलें आज ।
पंक्तींत माझी राखा लाज । तुम्हीच पाटील येधवां ॥५३॥
आतांच समर्थ गेले जरी । लोक उपाशी उठतील तरी ।
आणि अवघ्या नागपुरीं । टीका माझी होईल पहा ॥५४॥
भोजनें होईपर्यंत । महाराज राहिले तेथ ।
शेगांवची समस्त । मंडळी पंक्तीस जेवली ॥५५॥
भोजनोत्तर तयारी । निघण्याची ती झाली खरी ।
दर्शनाची भीड भारी । झाली बुटीच्या वाडयांत ॥५६॥
कुटुंब गोपाळ बुटीचें । जानकाबाई नांवाचें ।
परम भाविक होते साचें । गृहलक्ष्मीच होती जी ॥५७॥
तिनें केली विनवणी । महाराजांचे चरणीं ।
माझा हेतु मनींच्या मनीं । बसूं पहातो गुरुराया ! ॥५८॥
तईं महाराज बोलले । तुझ्या मना मीं जाणीतलें ।
ऐसें म्हणून लाविलें । कुंकूं तिच्या कपाळास ॥५९॥
आणखी एक पुत्र तुला । परम सद्‌गुणी होईल भला ।
अंतीं जाशील वैकुंठाला । सौभाग्यासह बाळे ! तूं ॥६०॥
ऐसा आशीर्वाद देऊन । निघते झाले दयाघन ।
त्या सिताबर्डीहून । आले रघूजीच्या घरीं ॥६१॥
हा भोसला राजा रघूजी । उदार मनाचा भक्त गाजी ।
ज्यानें ठेविला राम राजी । आपुल्या शुद्ध वर्तनें ॥६२॥
त्याचें लौकीकीं राज्य गेलें । जें अशाश्वत होतें भलें ।
शाश्वत स्वरुपाचें आलें । सद्‌गुरुभक्तीचें राज्य घरा ॥६३॥
उत्तम प्रकारचा आदर । केला राजानें साचार ।
त्याचा घेऊन पाहुणचार । रामटेकासी गेले पुढें ॥६४॥
तेथें रामाचें दर्शन । घेऊन आले परतून ।
शेगांवच्या मठा जाण । हरीपाटलासमवेत ॥६५॥
धार-कल्याणचे रंगनाथ । जे थोर साधु मोंगलाईंत ।
होते ते भेटण्याप्रत । समर्था आले शेगांवीं ॥६६॥
अध्यात्माचीं बोलणीं । सांकेतिक केलीं दोघांनीं ।
त्याचा भावार्थ जाणण्या कोणी । तेथें नव्हता समर्थ ॥६७॥
श्रीवासुदेवानंद सरस्वती । कर्ममार्गी ज्याची प्रीति ।
कृष्णातटाका ज्याची महती । माणगांवीं जन्म ज्यांचा ॥६८॥
ते येण्याचे अगोदर । बाळाभाऊस साचार ।
बोलते झाले गुरुवर । स्वामी गजानन सिद्ध योगी ॥६९॥
अरे बाळा उदयिक । माझा बंधु येतो एक ।
मजलागीं भेटण्या देख । त्याचा आदर करावा ॥७०॥
तो आहे कर्मठ भारी । म्हणून उद्यां पथांतरीं ।
चिंध्या न पडूं द्या निर्धारी । अंगण स्वच्छ ठेवा रे ॥७१॥
चिंधी कोठें पडेल जरी । तो कोपेल निर्धारी।
जमदग्नीची आहे दुसरी । प्रतिमा त्या स्वामीची ॥७२॥
तो कर्‍हाडा ब्राह्मण । शुचिर्भूत ज्ञानसंपन्न ।
हें त्याचें कर्मठपण । कवचापरी समजावें ॥७३॥
ऐसें बाळास आदलें दिवशीं । सांगते झाले पुण्यराशी ।
तों एक प्रहर दिवसासी । स्वामी पातले ते ठायां ॥७४॥
एकमेकांसी पाहतां । दोघे हंसले तत्त्वतां ।
हर्ष उभयतांच्या चित्ता । झाला होता अनिवार ॥७५॥
एक कर्माचा सागर । एक योगयोगेश्वर ।
एक मोगरा सुंदर । एक तरु गुलाबाचा ॥७६॥
एक गंगाभागीरथी । एक गोदा निश्चिती ।
एक साक्षात् पशुपती । एक शेषशायी नारायण ॥७७॥
स्वामी जेव्हां मठांत आले । तेव्हां गजानन होते बैसले ।
आपल्या पलंगावरी भले । चिटक्या करानें वाजवीत ॥७८॥
स्वामी येतां चिटकी थांबलि । दृष्टादृष्ट दोघां झाली ।
तैं स्वामींनीं विचारिली । आज्ञा परत जावया ॥७९॥
फार बरें म्हणून । गजाननें तुकविली मान ।
स्वामी गेले निघून । बाळास कौतुक वाटलें ॥८०॥
बाळा म्हणे गुरुराया । हें दृश्य पाहूनियां ।
संशय उपजला चित्ता ठायां । त्याची निवृत्ति करा हो ॥८१॥
त्याचा मार्ग अगदीं भिन्न । तुमच्या ह्या मार्गाहून ।
ऐसें साच असून । तुमचा बंधु कसा तो ? ॥८२॥
ऐसा प्रश्न ऐकिला । समर्थ देती उत्तर त्याला ।
बरवा प्रश्न बाळा केला । त्वां हा आज आम्हांतें ॥८३॥
ईश्वराकडे जाण्याचे । तीन मार्ग असती साचे ।
हे तिन्ही मार्ग ज्ञानाचे । गांवा जाऊन मिळतात ॥८४॥
स्वरुपें त्यांचीं भिन्न भिन्न । दिसतीं पाहणारांकारण ।
तेणें घोटाळा वरितें मन । पाहाणारांचें राजसा ! ॥८५॥
सोंवळें ओंवळें संध्यास्नान । व्रत उपोषणें अनुष्ठान ।
या कृत्यांलागून । अंगें म्हणावीं कर्माचीं ॥८६॥
हीं अंगें जो आचरी । निरालसपणें खरीं ।
तोच समजावा भूवरी । ब्रह्मवेत्ता कर्मठ ॥८७॥
अधिक न्यून येथें होतां । कर्ममार्ग न ये हातां ।
म्हणून विशेष तत्परता । ठेविली पाहिजे आचरणीं ॥८८॥
येथें एवढीच खबरदारी । घ्यावी लागते जाण खरी ।
परांकारणें दुरुत्तरीं । कदा त्यानें ताडूं नये ॥८९॥
आतां भक्तिमार्गाचें । ऐक हें लक्षण साचें ।
भक्तिपंथानें जाणाराचें । मन पाहिजे शुद्ध अती ॥९०॥
मलीनता मनाठायीं । अंशेंही राहिल्या पाही ।
त्याच्या हातां येत नाहीं । भक्तिरहस्य बापा ! रे ॥९१॥
दया प्रेम लीनता । अंगीं पाहिजे तत्त्वतां ।
श्रवणीं-पूजनीं आस्था । पाहिजे त्याची विशेष ॥९२॥
मुखामाजीं नामस्मरण । करणें हरीस जाणून ।
ऐशीं अंगें असतीं जाण । या भक्ति-मार्गाला ॥९३॥
या अंगासह जो भक्त करी । त्यालाच भेटे श्रीहरी ।
भक्तिमार्गाची नये सरी । त्याचा विधि सोपा असे ॥९४॥
परी तो करण्या आचरण । कर्माहून कठीण जाण ।
जेवीं गगनानें जवळपण । नेत्रालागीं दिसतसे ॥९५॥
आतां योगमार्ग तिसरा । सांगतों मी ऐक खरा ।
या योगमार्गाचा पसारा । दोघांपेक्षां जास्त असे ॥९६॥
परी हा पसारा निश्चयेंसी । आहे ज्याचा त्याचे पासीं ।
योगमार्ग साधण्यासी । बाहेरचें न कांहीं लागे ॥९७॥
जेवढें आहे ब्रह्मांडांत । तेवढें आहे पिंडांत ।
त्या पिंडांतील साहित्य । घेऊन योग साधावा ॥९८॥
आसनें रेचक कुंभक । इडापिंगलेचे भेद देख ।
धौती मुद्रात्राटक । कळलें पाहिजे मानवां ॥९९॥
कुंडली आणि सुषुम्ना । यांचें ज्ञान पाहिजे जाणा ।
आधीं योग करणारांना । तरीच तो साधेल ॥१००॥
या तिन्ही मार्गांचें । अंतिम फळ ज्ञान साचें ।
परी तें ज्ञान प्रेमाचें । *वीण असतां कामा नये ॥१॥
जें जें कृत्य प्रेमावीण । तें तें अवघें आहे शीण ।
म्हणून प्रेमाचें रक्षण । करणें तिन्ही मार्गांत ॥२॥
काळा गोरा खुजा थोर । कुरुप आणि सुंदर ।
हे शरीराचे प्रकार । त्याची न बाधा आत्म्यातें ॥३॥
आत्मा अवघ्यांचा आहे एक । तेथें न पडे कदा फरक ।
शरीरभेद व्यावहारिक । त्याचें कौतुक कांहीं नसे ॥४॥
तीच या तिन्ही मार्गांची । स्थिति तंतोतंत साची ।
बाह्य स्वरुपें भिन्न त्यांचीं । परी मूळ कारण एक असे ॥५॥
मुक्कामास गेल्यावर । मार्गाचा न उरे विचार ।
जो मार्गी चालतो नर । महत्त्व त्याचें त्यास वाटे ॥६॥
पंथ चालण्या आरंभ झाला । परी मुक्कामास नाहीं गेला ।
अशाचाच होतो भला । तंटा पंथाभिमानानें ॥७॥
या तिन्ही मार्गांचे ते पांथ । मुक्कामीं पोंचल्या होती संत ।
मग तयांच्या संबंधांत । द्वैत नसे एतुलेंही ॥८॥
वसिष्ठ वामदेव जमदग्नी । अत्री पाराशर शांडिल्य मुनी ।
हे कर्ममार्गाच्या सेवनीं । मुक्कामासी पोंचले ॥९॥
व्यास, नारद, कयाधू-कुमर । मारुती, शबरी, अक्रूर ।
उद्धव, सुदामा, पार्थ, विदूर । हे गेले भक्तिमार्गें ॥११०॥
श्रीशंकराचार्य गुरुवर । मच्छिंद्र गोरख जालंदर ।
हे चढले जिना थोर । या योगमार्गाचा ॥११॥
जो वसिष्ठा लाभ झाला । तोच विदुराच्या पदरीं पडला ।
तोच मच्छिंद्रानें भोगिला । फळामाजीं फरक नसे ॥१२॥
तीच प्रथा पुढें चालली । येथें न शंका घ्यावी मुळीं ।
कर्ममार्गाची रक्षिली । बूज श्रीपादवल्लभें ॥१३॥
नरसिंह सरस्वती यतिवर । तैसेच झाले साचार ।
ठिकाण ज्यांचें गाणगापूर । वाडी औदुंबर ख्यात जगीं ॥१४॥
नामा सांवता ज्ञानेश्वर । सेना कान्हु चोखा महार ।
दामाजीपंत ठाणेदार । गेले भक्तिमार्गानीं ॥१५॥
शेख महंमद श्रीगोंद्यांत । आनंदी स्वामी जालन्यांत ।
सुर्जी-अंजनगांवांत । देवनाथ चाहाते योगाचे ॥१६॥
तैसेंच आहे सांप्रत । कर्ममार्गीं वासुदेव रत ।
मीं धरला भक्तिपंथ । आणिक बहुता जणांनीं ॥१७॥
पळुसचे धोंडीबुवा । सोनगीरचा नाना बरवा ।
जालन्याचे यशवंतरावा । भक्तिपंथ साध्य झाला ॥१८॥
खाल्ला आम्मा ती विदेही । तेवीं शिर्डीचे बाबा सांई ।
गुलाबरावांचे ठायीं । ज्ञानदृष्टि असे रे ॥१९॥
पहा चांदूर तालुक्याचा । वरखेडें नामें ग्रामाचा ।
आडकूजी नामें संत साचा । गेला याच वाटेनें ॥१२०॥
मुर्‍हा गांवचें संतरत्‍न । झिंगाजी तो होय जाण ।
तेवीं नागपूरचे ताजुद्दीन । भक्तिमार्गासी चहाते ॥२१॥
या अवघ्या संतांचें । आचरण भिन्न प्रकारचें ।
परी अधिकारी कैवल्याचे । ते बसले होउनी ॥२२॥
मार्ग असो कोणताही । त्याचें मुळीं महत्त्व नाहीं ।
जो मुक्कामास जाई । त्याचें कौतुक करणें असे ॥२३॥
आम्ही हीं भावंडें सारीं । येतें झालों भूमीवरी ।
कैवल्याच्या मार्गावरी । भाविक आणून सोडावया ॥२४॥
जें ज्याला आवडेल । तिकडे तो जाईल ।
आणि मोक्षरुपी भोगील फल । त्या त्या पंथा आचरोनी ॥२५॥
आतां नको पुसूंस कांहीं । हें न कोणा सांगे पाही ।
निवांत बसूं दे ये ठायीं । पिसेंपणाच्या पासोडीनें ॥२६॥
ज्याची निष्ठा बसेल । वा, जो माझा असेल ।
त्याचेंच कार्य होईल । इतरांची ना जरुर मला ॥२७॥
ज्यासी अनुताप झाला । ब्रह्मज्ञान सांगणें त्याला ।
उगीच तर्कटी वात्रटाला । स्फोट त्याचा करुं नये ॥२८॥
कोणी कांहीं म्हणोत । आपण असावें निवांत ।
तरीच भेटे जगन्नाथ । जगद्‌गुरु जगदात्मा ॥२९॥
ऐसा उपदेश ऐकिला । बाळाभाऊच्या नेत्रांला ।
प्रेमाश्रूंचा लोटला । पूर तो न आवरे त्या ॥१३०॥
अष्टभाव दाटले । शरीरा रोमांच उमटले ।
वैखरीचें संपलें । काम तेणें सहजची ॥३१॥
मौनेंच केला नमस्कार । श्रीगजानन साधु थोर ।
वर्‍हाड प्रांताचा उद्धार । करावयासी अवतरला ॥३२॥
साळुबाई नांवाची । एक असे कण्व शाखेची ।
ती होती महाराजांची । मनापासून भक्तीण ॥३३॥
तिला महाराज एके दिनीं । ऐशा परी वदले वाणी ।
डाळपीठ घेऊनी । स्वैंपाक करी अहोरात्र ॥३४॥
जे येतील तयांना । साळु घाल भोजना ।
येणेंच तूं नारायणा । प्रिय होशील निःसंशय ॥३५॥
ती साळुबाई मठांत । आहे अझूनपर्यंत ।
जी वैजापूरची असे सत्य । माहेर वाडेंघोडें जिचें ॥३६॥
प्रल्हादबुवा जोशाला । होता कृपेचा योग आला ।
तो न तया फलद झाला । तयाचिया दुर्दैवें ॥३७॥
खामगांवच्या सान्निध्यासी । जलंब गांव परियेसीं ।
त्या गांवचा रहिवासी । तुळसीराम एक असे ॥३८॥
पुत्र हा तुळसीरामाचा । आत्माराम नांवाचा ।
होता तैलबुद्धीचा । वेदाध्ययनीं प्रेम ज्याचें ॥३९॥
या धर्मपीठ वाराणसी । जी भागीरथीच्या तटा काशी ।
तेथें गेला अध्ययनासी । वेदवेदांग स्मृतीच्या ॥१४०॥
प्रत्यहीं भागीरथीचें स्नान । माधुकरीचें सेवी अन्न ।
गुरुगृहातें जाऊन । करी अध्ययन श्रुतीचें ॥४१॥
श्रोते विद्यार्थी ना तरी । अध्ययना जाती देशावरी ।
शिकण्याऐवजीं परोपरी । करुं लागती चैन ते ॥४२॥
चैनीमाजीं गुंतल्या मन । मग कशाचें अध्ययन ? ।
बिरुड आंब्यालागून । लागतां नास रसाचा ॥४३॥
आत्माराम नव्हता यापरी । विवेकसंपन्न सदाचारी ।
विद्या अवघी करुन पुरी । आला निजदेशातें ॥४४॥
स्वदेशीं येतां शेगांवासी । गेला असे अति हर्षी ।
हजिरी ती द्यावयासी । श्रीगजानन महाराजा ॥४५॥
तो वेद विद्येचा जाणता । गजानन केवळ ज्ञानसविता ।
आत्माराम वेद म्हणतां । कोठें कोठें चुकतसे ॥४६॥
त्या चुकीची दुरुस्ती । करुं लागले सदगुरुमूर्ती ।
आत्मारामाचे संगतीं । वेद म्हणती महाराज ॥४७॥
ऐकतां त्यांचें वेदाध्ययन । तन्मय होती विद्वान ।
न होय सराफावांचून । किंमत त्या हिर्‍याची ॥४८॥
शेवटीं समर्थांचेपाशीं । आत्माराम राहिला आदरेंसी ।
मधु टाकूनी मक्षिकेसी । जाणें कैसें आवडेल ? ॥४९॥
प्रत्यहीं सेवेकारण । यावें त्यानें जलंबाहून ।
चुकविला ना एकही दिन । ऐसा एकनिष्ठ भक्त तो ॥१५०॥
समर्थांच्या पश्चात । हाच होता मठांत ।
पूजा अर्चा करण्याप्रत । सद्‌गुरुच्या समाधीची ॥५१॥
मोबदला न घेतां भली । एकनिष्ठ सेवा केली ।
शेवटीं त्यानेंच अर्पिली । इस्टेट आपली महाराजा ॥५२॥
इस्टेट अल्प साचार । एक जमीन एक घर ।
येथें न दृष्टि किंमतीवर । देणें आहे भाग पहा ॥५३॥
भिल्लिणीनें रामाला । बोरें देऊन वश केला ।
तैसाच प्रकार हाही झाला । म्हणून केलें वर्णन ॥५४॥
स्वामी दत्तात्रय केदार । दुसरा नारायण जामकर ।
निवळ दुधाचा ज्यांचा आहार । तो दुधाहारी बुवा ॥५५॥
ऐसे श्रोते तिघेजण । स्वामीचे भक्त निर्वाण ।
ज्यांनीं आपुलें तनमन । समर्थचरणीं अर्पिलें ॥५६॥
मोरगांव भाकरे नांवाचा । गांव बाळापूर तालुक्याचा ।
तेथील मारुतीपंत पटवार्‍याचा । वृत्तान्त ऐका थोडासा ॥५७॥
श्रोते ! त्या मोरगांवांत । मारुतीपंताच्या शेतांत ।
पिकाचें रक्षण करण्याप्रत । तिमाजीनामें माळी होता ॥५८॥
तो माळी खळ्याभीतरीं । निजला निशीच्या अवसरीं ।
गाढ झोंप लागली खरी । ते अवसरीं तयाला ॥५९॥
उलटून गेले दोन प्रहर । कुंभाराचे दहावीस खर ।
खळ्यांत येऊनी दाण्यावर । पडले असती पांडयाच्या ॥६०॥
राखणदार झोंपीं गेला । गर्दभासी आनंद झाला ।
ते खाऊं लागले जोंधळ्याला । राशींत तोंड घालूनी ॥६१॥
हा पांडया मारुतीपंत । महाराजांचा होता भक्त ।
म्हणून सद्‌गुरुरायाप्रत । लीला करणें भाग आलें ॥६२॥
क्षणांत जाऊनी मोरगांवासी । हांक मारिली तिमाजीसी ।
अरे ! जागा होई त्वरेंसी । रासेसी गाढवें पडलीं ना ॥६३॥
ऐसें मोठयानें बोलून । तिमाजीस जागे करुन ।
महाराज पावले अंतर्धान । खळ्यामधून तेधवां ॥६४॥
तिमाजी उठून पाहतां । गाढवें दिसलीं तत्त्वतां ।
म्हणे काय करुं आतां । मालक रागे भरेल कीं ॥६५॥
पिकाचें रक्षण करण्यासाठी । त्यानें ठेविलें आहे मसी ।
विश्वासघात आज दिशीं । झाला त्याच्या माझ्या हातें ॥६६॥
तो विश्वासला माझ्यावर । मी निजता झालों निसूर ।
रास ही निम्यावर । खाऊन टाकली गाढवांनीं ॥६७॥
आतां समजूत मालकाची । कोण्या रीतीं घालूं साची ।
पहा त्या वेळीं इमानाची । किंमत होती लोकांस ॥६८॥
ना तरी हल्लींचे नोकर । निमकहराम शिरजोर ।
नफातोटयाची तिळभर । काळजी न त्यांना मालकाच्या ॥६९॥
तिमाजी तैसा नव्हता । हळहळ लागली त्याच्या चित्ता ।
म्हणे काय जाऊन सांगूं आतां । मी पांडयाकारणें ॥१७०॥
कांहीं असो चुकीची । माफी मागितली पाहिजे साची ।
उदार बुद्धि मारुतीची । आहे तो क्षमाच करील ॥७१॥
ऐसें मनाशीं बोलून । उदयास येतां नारायण ।
तिमाजी गांवांत येऊन । पाय धरी पंताचे ॥७२॥
महाराज माझ्या झोंपेनीं । बुडविलें तुम्हांलागूनी ।
दहावीस गांढवांनीं । येऊन रास खाल्ली कीं ॥७३॥
ती नुकसान किती झाली । ती पाहिजे पाहिली ।
खळ्यामाजीं जाऊनि भली । म्हणजे मज वाटेल बरें ॥७४॥
मारुती म्हणाले त्यावर । खळ्यांत यावया साचार ।
वेळ ना मला तिळभर । मी निघालों शेगांवा ॥७५॥
दर्शन घेऊन सद्‌गुरुचें । त्या गजानन महाराजांचें ।
उद्यां सकाळीं धान्याचें । काय झालें तें पाहीन ॥७६॥
ऐसें बोलून शेगांवाला । मारुतीपंत येतां झाला ।
दर्शनासाठीं मठांत गेला । दहा अकराचे सुमारास ॥७७॥
महाराज होते असनावरी । जगू पाटील समोरी ।
बाळाभाऊ बद्ध करीं । बसला जवळ पाटलाच्या ॥७८॥
मारुतीनें दर्शन । घेतां केलें हास्य वदन ।
तुझ्यासाठीं मजकारण । त्रास झाला रात्रीसी ॥७९॥
तुम्ही माझे भक्त होतां । मला राबण्या लावितां ।
झोंपाळू नोकर ठेवितां । आणि आपण निजतां खुशाल घरीं ॥१८०॥
मारुती काल रात्रीला । खळ्यांत तिमाजी झोंपीं गेला ।
गाढवांचा सुळसुळाट झाला । ते रास भक्षूं लागले ॥८१॥
म्हणून मी जागें केलें । जाऊन तिमाजीसी भले ।
रास सांभाळण्या सांगितलें । आणि आलों निघून ॥८२॥
ऐसी खूण पटतांक्षणीं । मारुतीनें जोडून पाणी ।
मस्तक ठेवूनियां चरणीं । ऐसें वचन बोलला ॥८३॥
आम्हां सर्वस्वीं आधार । आपुलाच आहे साचार ।
लेंकराचा अवघा भार । मातेचिया शिरीं असे ॥८४॥
आमुचें म्हणून जें जें कांहीं । तें अवघेंच आहे आपुलें आई ! ।
सत्ता त्यावरी नाहीं । तुम्हांवीण कवणाची ॥८५॥
खळें आणि जोंधळा । अवघाची आहे आपला ।
तिमाजी नोकर नांवाला । व्यवहारदृष्टीं आहे कीं ॥८६॥
ब्रह्मांडाचें संरक्षण । आपण करितां येथून ।
लेंकरासाठीं त्रास पूर्ण । माता सोसी वरच्यावरी ॥८७॥
मी लेंकरुं आपुलें । म्हणूनियां आपण केलें ।
खळ्यांत तें जाऊन भलें । मोरगांवीं संरक्षण ॥८८॥
ऐसीच कृपा निरंतर । स्वामी असावी माझ्यावर ।
आतांच जाऊन करितों दूर । नोकरीवरुन तिमाजीला ॥८९॥
ऐसें बोलतां मारुती । कौतुक वाटलें समर्थांप्रती ।
आणि भाषण केलें येणें रीतीं । तें आतां अवधारा ॥१९०॥
छे ! छे ! वेडया ! तिमाजीस । नको मुळींच काढूंस ।
नोकरीवरुन खास । त्याचें वर्म सांगतों तुला ॥९१॥
तिमाजी नोकर इमानी । खळ्यांत गाढवें पाहूनी ।
दुःखी झाला असें मनीं । तें म्यां तेव्हांच जाणिलें ॥९२॥
रात्रीची हकीकत । तुला सांगावया प्रत ।
आला होता भीत भीत । सकाळीं ना तुजकडे ॥९३॥
तैं तूं म्हणालास त्याला । मी जातों आहे शेगांवाला ।
उद्यां सकाळीं खळ्याला । येऊनियां पाहीन ॥९४॥
ऐसें गुरुवचन ऐकिलें। मारुतीसी चोज जहालें ।
पहा संतांचें कर्तृत्व भलें । कैसें आहे अगाध ॥९५॥
गाढवें खळ्यांत पडलेलीं । कोणीं न त्या सांगितलीं ।
तीं अंतर्ज्ञानें जाणिलीं । गजाननानें श्रोते हो ॥९६॥
शके अठराशें सोळासी । महाराज बाळापुरासी ।
असतां गोष्ट झाली ऐसी । ती थोडकी सांगतों ॥९७॥
तेथें सुखलाल बन्सीलालाची । एक बैठक होती साची ।
त्या बैठकीसमोर महाराजांची । स्वारी बैसली आनंदांत ॥९८॥
मूर्ति अवघी दिगंबर । वस्त्र नव्हतें तिळभर ।
त्या पाहून भाविक नर । नमन करुन जात होते ॥९९॥
तो होता हमरस्ता । बाजार पेठेचा तत्त्वतां ।
त्या पंथानें जात होता । एक पोलिस हवालदार ॥२००॥
नांव त्या हवालदाराचें । नारायण आसराजी होतें साचें ।
समर्था पाहून डोकें त्याचें । फिरुन गेलें तात्काळ ॥१॥
तो म्हणे हा नंगा धोत । मुद्दाम बसला पंथांत ।
साधू ना हा भोंदू सत्य । त्याची उपेक्षा न करणें बरी ॥२॥
ऐसें बोलून जवळीं गेला । अद्वातद्वां बोलूं लागला ।
लाज कैसी नाहीं तुजला । नंगा बसतोस रस्त्यावरी ॥३॥
हे घे त्याचें प्रायश्चित्त । तुला मी देतों आज येथ ।
ऐसें बोलून स्वामीप्रत । मारुं लागला छडीनें ॥४॥
वळ पाठ पोटावरी । उठते झाले निर्धारी ।
परी ना हवालदार आवरी । मारतां हात आपुला ॥५॥
ऐसें तेधवां पाहून । एक गृहस्थ आला धांवून ।
आपुल्या दुकानामधून । हुंडीवाला नाम ज्याचें ॥६॥
तो म्हणे हे हवालदार । तूं विचार कांहीं कर ।
उगेंच सत्पुरुषावर । हात टाकणें बरें नव्हे ॥७॥
कां कीं, संतांचा कैवारी । एक आहे श्रीहरी ।
वळ त्यांच्या पाठीवरी । उठले ते कां न दिसले तुला ॥८॥
या कृत्यानें तुझा अंत । जवळीं आला अत्यंत ।
आजारीच मोडितो पथ्य । मरावया कारणें ॥९॥
तेंच तूं आज केलें । हें न कांहीं बरें झालें ।
अजून तरी उघडी डोळे । माफी माग गुन्ह्याची ॥२१०॥
हवालदार म्हणे माफीचें । कारण मसीं न मागण्याचें ।
कावळ्याचे शापें साचें । काय ढोरें मरतील ! ॥११॥
हा नंगा धोत हलकट । बसला पाहून बाजारपेठ ।
तोंडानें गोष्टी चावट । अचाट ऐसा करीत हा ॥१२॥
ऐशा ढोंग्याला मारणें । ईश्वर जरी मानील गुन्हे ।
तरी मग न्याया कारणें । जागाच नाहीं राहिली ॥१३॥
तेंच पुढें सत्य झालें । हवालदार पंचत्व पावले ।
त्या बाळापूर नगरींत भले । आपण केलेल्या कृत्यानें ॥१४॥
एका पंधरवडयांत । हवालदाराचे अवघे आप्त ।
होते झाले भस्मीभूत । एका साधूस मारल्यानें ॥१५॥
म्हणून अवघ्या लोकांनीं । साधूसमोर जपूनी ।
वागावें प्रत्येकानीं । खरें कळेपर्यंत ॥१६॥
नगर जिल्ह्यांत संगमनेर । प्रवदा नदीचे कांठावर ।
गांव अति टुमदार । त्याचें वर्णन करवेना ॥१७॥
अनंतफंदी नांवाचा । कवि जेथें झाला साचा ।
तेथील हरी जाखडयाचा । ऐका तुम्ही वृत्तान्त हा ॥१८॥
हा हरी जाखडी माध्यंदिन । होता यजुर्वेदी ब्राह्मण ।
गांवोगांव फिरुन । पोट आपुलें भरीतसे ॥१९॥
तो फिरत फिरत शेगांवासी । आला समर्थ दर्शनासी ।
बसतां झाला पायापासीं । श्रीगजानन स्वामींच्या ॥२२०॥
तों हजारों घेती दर्शन । कोणी ब्राह्मणभोजन ।
कोणी खडीसाखर वांटून । नवस केलेला फेडिती ॥२१॥
तईं हरी म्हणे चित्तासी । हा केवढा ज्ञानरासी ।
येऊनियां पायापासीं । विन्मुख जाणें भाग मला ॥२२॥
कां कीं दैव खडतर । माझें आहे साचार।
निवळ पर्वत खडकावर । हरळ उगवेल कोठोनी ? ॥२३॥
आज अन्न मिळालें । उद्यांचें कोणीं पाहिलें ।
ऐसें करीत संपले । दिवस माझे आजवर ॥२४॥
संग्रहासी नाहीं धन । शेतवाडा मळा जाण ।
मी ना मुळींच विद्वान । मला कन्या कोण देईल ? ॥२५॥
हे स्वामी गजानना ! । सच्चिदानंदा दयाघना ! ।
संसारसुखाची वासना । जहालीं मनीं बलवत्तर ॥२६॥
ती तूं पूर्ण करावी । मुलें लेंकरें मला व्हावी ।
प्रथम बायको मिळावी । कुलीन आज्ञाधारक ॥२७॥
ऐसें जो इच्छी मनांत । तोंच त्याच्या अंगावर्त ।
थुंकते झाले सद्गुरुनाथ । इच्छेस त्याच्या जाणूनी ॥२८॥
या हरी जाखडयानें । बावंच्या मागला मजकारणें ।
म्हणून आले थुंकणें । या मूर्खाच्या अंगावर ॥२९॥
संसारापासून सुटावया । लोक भजती माझ्या पाया ।
यानें येथें येऊनियां । संसारसुख मागितलें ॥२३०॥
पहा जगाची रीत कैसी । अवघेच इच्छिती संसारासी ।
सच्चिदानंद श्रीहरीसी । पहाण्या न कोणी तयार ॥३१॥
ऐसें आपणासी बोलले । पुन्हां जाखडयासी पाहिलें ।
जें जें तूं इच्छिलें । सांप्रतकालीं मनांत ॥३२॥
तें तें अवघें होईल पूर्ण । पुत्रपौत्र तुजलागून ।
होतील संग्रहासी धन । तेंही थोडकें राहील ॥३३॥
जा आतां परत घरा । सुखें करी संसारा ।
करीत असावा परमेश्वर । आठव वेडया ! विसरुं नको ॥३४॥
ऐसें तयासी बोलून । प्रसाद म्हणून थोडकें धन ।
दिलें हरी जाखडयाकारण । लग्न स्वतःचें करावया ॥३५॥
हरी जाखडया संगमनेरीं । सुखी जहाला संसारीं ।
महाराजाची वाणी खरी । ती कोठून खोटी होईल ॥३६॥
ऐसाच एक निमोणकर । गोविंदाचा कुमार ।
रामचंद्र नामें साचार । ओव्हरसियरच्या हुद्यावरी ॥३७॥
बेंद्रे वासुदेव सर्व्हेअर । होता त्याच्या बरोबर ।
तो आणि निमोणकर । आले मुकना नदीवरी ॥३८॥
हा मुकना नाला डोंगरांत । आहे सह्याद्री पर्वतांत ।
इगतपुरी तालुक्यांत । बुध हो ! नासिक जिल्ह्याच्या ॥३९॥
वनश्री ती रमणीय अती । तिचें वर्णन करुं किती ।
हरीण बालकें बागडती । निर्भयपणें काननांत ॥२४०॥
फलभारें तरुवर । वांकले असती अपार ।
वन्य पशु फिरती स्वैर । बिब्बट लांडगे ते ठायां ॥४१॥
असो या मुकन्या नाल्यापासीं । जवळ एका खोर्‍यासी ।
एका जलाच्या प्रवाहासी । कपीलधारा नाम असे ॥४२॥
तेथें प्रत्येक पर्वणीस । भाविक येती स्नानास ।
लौकिक याचा आसपास । तीर्थ म्हणून पसरलासे ॥४३॥
असो एक्या पर्वणीसी । निमोणकर गेले स्नानासी ।
योगाभ्यास थोडा यासी । येत होता विबुध हो ॥४४॥
तो पूर्ण व्हावा म्हणून । इच्छित होतें त्याचें मन ।
गोसावी बैराग्यालागून । पुसूं लागला तेथल्या ॥४५॥
नाहीं नाहीं माहीत मात । ऐकूं येई सर्वत्र ।
तेणें निमोणकर चित्तांत । हताश पूर्ण जहाला ॥४६॥
काय करुं देवा आतां । मला योगाभ्यास शिकवितां ।
कोठें भेटेल तत्त्वतां । ती कृपा करुन सांगणें ॥४७॥
तो कपीलधारेवरी । एक पुरुष देखिला अधिकारी ।
ज्याचे हात गुडघ्यावरी । येऊन सहज लागले ॥४८॥
उंच बांधा मुद्रा शांत । बैसला होता ध्यानस्त ।
त्यास घातले दंडवत । निमोणकरानें अष्टांगेंसी ॥४९॥
बराच वेळ झाला जरी । योगी न कांहीं बोले परी ।
अस्तमानाची वेळ खरी । समीप येऊं लागली हो ॥२५०॥
पोटीं ना अन्न तिळभर । बिर्‍हाड राहिलें बहु दूर ।
कपीलधारेचें धरुन नीर । तुंब्यांत गोसावी निघाले ॥५१॥
तैं निमोणकर म्हणे समर्था ! । अंत माझा किती पहातां ।
ठाऊक असल्या योगगाथा । मशीं कांहीं शिकवा हो ॥५२॥
तो अखेर अस्तमानीं । बोलते झाले कैवल्यदानी ।
हा चित्रपट घेऊनी । जा आपुलें काम करी ॥५३॥
षोडाक्षरी त्यावर । मंत्र लिहिला आहे थोर ।
त्याचा वाणीनें निरंतर । जप आपुला करावा ॥५४॥
मंत्रप्रभावें थोडा बहुत । योग येईल तुजप्रत ।
योगमार्ग हा अत्यंत । कठीण सर्व योगामध्यें ॥५५॥
गोगलगाय शेप किडा । हिमालया न देईल वेढा ! ।
सागरीचा सिंप किडा । मेरु पर्वता न जाय कधीं ॥५६॥
नेटाचा केला यत्‍न । ब्रह्मचर्य संभाळून ।
येतील दहापांच आसन । धौती नौती केल्यावरी ॥५७॥
जा पुढें न विचारी मला । हा घे देतों प्रसाद तुला ।
ऐसें बोलून उचलिला । एक तांबडा खडा करें ॥५८॥
तो देऊनियां मजसी । गुप्त झालें पुण्यरासी ।
तेंच पुढें नाशिकासी । गंगेवरी भेटले त्या ॥५९॥
त्या पाहून निमोणक्र । गेले धांवत साचार ।
शिर ठेवून पायांवर । प्रश्न त्यांसी ऐसा केला ॥२६०॥
महाराज माझा कंटाळा । कांहो ! आपणच कां केला ।
आपुल्या नांव गांवाला । न सांगतां गेलाच कीं ॥६१॥
महाराज डोळे वटारुन । बोलते झाले त्याकारण ।
तांबडा खडा देऊन । नांव माझें कथिलें म्या ॥६२॥
नर्मदेचा गणपती । तांबडा असतो निश्चिती ।
तूं मूळचाच मूढ मती । रहस्य त्याचें न जाणिलें ॥६३॥
म्हणून त्याचें गूढ तुला । पडतें झालें जाण मुला ! ।
मी रहातों शेगांवाला । गजानन हें नांव माझें ॥६४॥
धुमाळ सदनापर्यंत । चाल माझ्या समवेत ।
पुन्हां भेटी तुजप्रत । होईल माझी ते ठायां ॥६५॥
ऐसें बोलूनी निघाले । महाराज रस्त्यांत गुप्त झाले ।
भिरभिरीं पाहूं लागले । चहूंकडे निमोणकर ॥६६॥
कंटाळून अखेरी । धुमाळाच्या आले घरीं ।
तों गजानन महाराज ओसरीवरी । बसले ऐसें पाहिले ॥६७॥
मौनेंच करुन वंदन । कथिलें धुमाळाकारण ।
कपीलधारेपासून । जें कां झालें इथवरी ॥६८॥
तें ऐकून धुमाळाला । अतिशय आनंद जहाला ।
तो म्हणे योगीराजाला । वाण कशाची सांग मज ॥६९॥
हे अवघ्या सामर्थ्याची । खाण निःसंशय आहेत साची ।
सार्वभौमपदाची । त्याच्या पुढें न किंमत ॥२७०॥
जो तांबडा खडा तुसी । दिला तो ठेवून पाटासी ।
करणें पूजा-अर्चेसी । सद्भावें निरंतर ॥७१॥
योगाभ्यास ही समोरी । त्या खेडयाच्या आदरें करी ।
त्याच्या कृपेनें कांहीं तरी । योगाभ्यास येईल ॥७२॥
तेंच पुढें झालें सत्य । योगाभ्यास थोडा बहुत ।
आला निमोणकराप्रत । श्रीगजाननकृपेनें ॥७३॥
एक शेगांवचा रहिवासी । तुकाराम कोकाटे परियेसीं ।
त्याची संतति यमसदनासी । जाऊं लागली उपजतांच ॥७४॥
म्हणून त्यानें समर्थाला । एकदां नवस ऐसा केला ।
जरी देशील संततीला । दीर्घायुषी गुरुराया ॥७५॥
तरी एक मुलगा त्यांतून । तुसी करान अर्पण ।
मनोरथ त्याचे पूर्ण । केले गजाननस्वामीनें ॥७६॥
दोन तीन मुलें झालीं । परी नवसाची न राहिली ।
आठवण तुकारामा भली । संततीच्या मोहानें ॥७७॥
तो थोरला मुलगा नारायण । रोग झाला त्याकारण ।
औषधोपचार केले जाण । परी न आला गुण कांहीं ॥७८॥
नाडी बंद होऊं लागली । नेत्रांची ती दृष्टि थिजली ।
धुगधुगी मात्र उरली । होती त्याच्या छातीला ॥७९॥
ती स्थिति पाहून । तुकारामा झाली आठवण ।
नवस केल्याची ती जाण । एकदम त्या समयाला ॥२८०॥
तुकाराम म्हणे गुरुराया । हा पुत्र माझा वांचलिया ।
अर्पण करीन सदया । सेवा तुमची करण्यास ॥८१॥
ऐसा वचनबद्ध होतांक्षणीं । नाडी आली ठिकाणीं ।
हळूहळू नेत्र उघडोनी । पाहूं लागला बाल तो ॥८२॥
व्याधि बरी झाल्यावर । तो नारायण-कुमार ।
आणून सोडला मठावर । नवस आपला फेडावया ॥८३॥
तो नारायण अझूनी । आहे तया ठिकाणीं ।
बोलिलेला नवस कोणी । महाराजांचा चुकवूं नये ॥८४॥
हेंच सांगण्या लोकांप्रत । नारायण आहे जिवंत ।
शेगांवीं त्या मठांत । संत-चरित्र ना कादंबरी ॥८५॥
असो पुढें आषाढमासीं । महाराज गेले पंढरीसी ।
घेऊन हरीपाटलासी । विठ्ठलासी भेटावया ॥८६॥
जो सर्व संतांचा । ध्येयविषय साचा ।
जो कल्पतरु भक्तांचा । कमलनाभ सर्वेश्वर ॥८७॥
जो जगदाधार जगत्पति । वेद ज्याचे गुण गाती ।
जो संतांच्या वसे चित्तीं । रुक्मिणीपती दयाघन ॥८८॥
पंढरीस आले गजानन । चंद्रभागेचें केलें स्नान ।
गेलें घ्याया दर्शन । पांडुरंगाचें राउळीं ॥८९॥
हे देवा पंढरीनाथा । हे अचिंत्या अद्वया समर्था ।
हे भक्तपरेशा रुक्मिणीकांता । ऐक माझी विनवणी ॥२९०॥
तुझ्या आज्ञेनें आजवर । भ्रमण केलें भूमिवर ।
जे जे भाविक होते नर । त्यांचे मनोरथ पूर्ण केले ॥९१॥
आतां अवतार-कार्य संपलें । हें तूं जाणसी वहिलें ।
पुंडलीक वरदा विठठले । जाया आज्ञा असावी ॥९२॥
देवा, मी भाद्रपद मासीं । जावया इच्छितों वैकुंठासी ।
अक्षय्यीचे रहावयासी । तुझ्या चरणांसन्निध ॥९३॥
ऐसी करुन विनवणी । समर्थांनीं जोडिले पाणी ।
अश्रु आले लोचनीं । विरह हरीचा साहवेना ॥९४॥
हरी पाटील जोडून हातां । पुसूं लागला पुण्यवंता ।
अश्रु कां हो सद्‌गुरुनाथा । आणिले लोचनीं ये वेळां ? ॥९५॥
किंवा मी कांहीं सेवेला । चुकलों आहे दयाळा ।
म्हणून आपणां खेद झाला । तें सांगा लवलाही ॥९६॥
महाराज म्हणाले त्यावर । हरी पाटलाचा धरुन कर ।
सांगितलें तरी न कळणार । त्याचें वर्म बापा तुला ॥९७॥
तो विषय खोल भारी । तूं न पडावें त्याभीतरीं ।
इतकेंच सांगतों श्रवण करी । संगत माझी थोडी असे ॥९८॥
चाल आतां शेगांवाला । तूं आपल्या ठिकाणाला ।
तुमच्या पाटील वंशाला । कांहीं न कमी पडेल ॥९९॥
पंढरीचें मावंदें केलें । शेगांवामाजीं भलें ।
चित्त चिंतेनें व्याप्त झालें । मात्र हरीपाटलाचें ॥३००॥
तो म्हणे मंडळीस । महाराज वदले पंढरीस ।
संगत राहिली थोडे दिवस । माझी विठूच्या राउळीं ॥१॥
पुढें श्रावणमास गेला । क्षीणता आली तनूला ।
पुढें भाद्रपदमास आला । काय झालें तें ऐका ॥२॥
गणेश चतुर्थीचे दिवशीं । महाराज म्हणाले अवघ्यांसी ।
आतां गणपती बोळवण्यासी । यावें तुम्हीं मठांत ॥३॥
कथा गणेशपुराणांत । ऐशापरी आहे ग्रथित ।
चतुर्थीच्या निमित्त । पार्थिव गणपती करावा ॥४॥
त्याची पूजा-अर्चा करुन । नैवेद्य करावा समर्पण ।
दुसरे दिवशीं विसर्जून । बोळवावा जलामध्यें ॥५॥
तो दिवस आज आला । तो साजरा पाहिजे केला ।
या पार्थिव देहाला । तुम्ही बोळवा आनंदें ॥६॥
दुःख न करावें यत्किंचित । आम्हीं आहों येथें स्थित ।
तुम्हां सांभाळण्याप्रती सत्य । तुमचा विसर पडणें नसे ॥७॥
हें शरीर वस्त्रापरी । बदलणें आहे निर्धारी।
ऐसें गीताशास्त्रांतरीं । भगवान् वदला अर्जुना ॥८॥
जे जे ब्रह्मवेत्ते झाले । त्यांनीं त्यांनीं ऐसेंच केले ।
शरीरवस्त्रासी बदलिलें । हें कांहीं विसरुं नका ॥९॥
चतुर्थीचा अवघा दिवस । आनंदामाजीं काढिला खास ।
बाळाभाऊच्या धरिलें करास । आसनीं आपल्या बसविलें ॥३१०॥
मी गेलों ऐसें मानूं नका । भक्तींत अंतर करुं नका ।
कदा मजलागीं विसरुं नका । मी आहे येथेंच ॥११॥
ऐसें भाषण करुन । योगें रोधिला असे प्राण ।
दिला मस्तकीं ठेवून । त्या महात्म्या पुरुषानें ॥१२॥
शके अठराशें बत्तीस । साधारण नाम संवत्सरास ।
भाद्रपद शुद्ध पंचमीस । गुरुवारीं प्रहर दिवसाला ॥१३॥
प्राण रोधिता शब्द केला । ’जय गजानन’ ऐसा भला ।
सच्चिदानंदीं लीन झाला । शेगांवामाझारीं ॥१४॥
देहाचें तें चलनवलन । पार गेलें मावळोन ।
स्वामी समाधिस्त पाहून । लोक हळूहळूं लागले ॥१५॥
पुकार झाली गांवांत । स्वामी झाले समाधिस्थ ।
ऐसी ऐकतां मात । हृदय पिटती नारीनर ॥१६॥
गेला गेला साक्षात्कारी । चालता बोलता श्रीहरी ।
गेला गेला कैवारी । आज दीनजनांचा ॥१७॥
गेला आमुचा विसांवा । गेला आमुचा सौख्यठेवा ।
विझाला हा ज्ञानदिवा । कालरुपी वार्‍यानें ॥१८॥
अहो गजाननस्वामी समर्था ! । आतां आम्हांस कोण त्राता ? ।
कां रे इतक्यांत पुण्यवंता । गेलास आम्हां सोडून ? ॥१९॥
मार्तंड पाटील, हरी पाटील । विष्णुसा बंकटलाल ।
ताराचंद प्रेमळ । भक्त स्वामीचा जो असे ॥३२०॥
श्रीपतराव कुळकर्णी । मठामाजीं जमले जाणी ।
विचार केला अवघ्यांनीं । ऐशा रीतीं श्रोते हो ॥२१॥
आज आहे पंचमीचा दिवस । समाधि न द्या स्वामीस ।
हाळोपाळीच्या लोकांस । येऊं द्या हो दर्शना ॥२२॥
आतां पुढें ही मूर्ति । लोपणार आहे निश्चिती ।
अस्तमानापर्यंत ती । लोकांची ती वाट पहा ॥२३॥
ज्यांच्या नशिबीं असेल । तयांना दर्शन घडेल ।
नका करुं आतां वेळ । जासूद धाडा चोहींकडे ॥२४॥
गोविंदशास्त्री डोणगांवचे। एक विद्वान् होते साचे।
ते बोलिले आपुल्या वाचें । सर्व लोकांस येणें रीतीं ॥२५॥
त्यांच्या आवडत्या भक्तांसी । ते दर्शन देतील निश्चयेंसी ।
तोंपर्यंत प्राणासी । मस्तकीं धारण करतील ॥२६॥
त्याची प्रचीति पहावया । नको कोठें लांब जाया ।
पहा लोणी ठेवोनियां। येधवां मस्तकीं स्वामीच्या ॥२७॥
लोणी ठेवितां शिरावरी । तें पघळूं लागलें निर्धारीं ।
जो तो त्याचें कौतुक करी । बल हें योगशास्त्राचें ॥२८॥
तो प्रकार पहातां । गोविंदशास्त्री झाला बोलता ।
एक दिवसाची काय कथा । हे राहतील वर्षभर ॥२९॥
निःसंशय ऐशा स्थितींत । परी हें करणें अनुचित ।
आवडते अवघे आलिया भक्त । समाधि द्या स्वामीला ॥३३०॥
तें अवघ्यांस मानवलें । स्वामीपुढें आदरें भलें ।
भजन त्यांनीं मांडिलें । हजार टाळ जमला हो ॥३१॥
दुरदूरच्या भक्तांप्रत । स्वामी जाऊन स्वप्नांत ।
आपुल्या समाधीची मात । कळविते झाले विबुध हो ॥३२॥
तया ऋषिपंचमीला । अपार मेळा मिळाला ।
लोकांचा तो शेगांवाला । घ्याया दर्शन स्वामीचें ॥३३॥
रथ केला तयार । दिंड्या आल्या अपार ।
सडे घातले रस्त्यावर । गोमयाचे बायांनी ॥३४॥
रंगवल्या नानापरी । काढू लागल्या चतुर नारी ।
दीपोत्सव झाला भारी । त्या शेगावग्रामाला ॥३५॥
मूर्ति ठेविली रथात । मिरवणूक निघाली आनंदात ।
रात्रभरी शेगावात । तो ना थाट वर्णाचे ॥३६॥
वाद्यांचे नाना प्रकार । दिंड्या मिळाल्या अपार ।
होऊं लागला भगनगजर । विठ्ठलाच्या नावाचा ॥३७॥
तुळशी बुक्का गुलाल फुले । भक्त उधळू लागले ।
फूलांखाली झाकून गेले । श्री गजानन महाराज ॥३८॥
बर्फीपेढ्यांस नाही मिती । लोक वाटती खिरापती ।
कित्येकांनी रथावरती । रूपये पैसे उधळीले ॥३९॥
ऐशी मिरवणूक रात्रभर । शेगावी निघून अखेर ।
उदयास येता दिनकर । परत आली मठात ॥४०॥
समाधीच्या जागेवरी । मूर्ती नेऊनी ठेविली खरी ।
रूद्राभिषेक केला वरी । अखेरचा देहाला ॥४१॥
पूजा केली पंचोपचार । आरती उजळली अखेर ।
भक्तांनी केला नामगजर । गजाननाचे नावाचा ॥४२॥
जय जय अवलीया गजानना! । हे नरदेहधारी नारायणा ।
अविनाशरूपा आनंदघना । परात्परा जगत्पते ॥४३॥
ऐशा भजनाभीतरी । मूर्ति ठेविली आसनावरी ।
उत्तराभिमुख साजिरी । शास्त्रमार्गाप्रमाणे ॥४४॥
अखेरचे दर्शन । अवघ्यांनी घेतले जाण ।
’जय स्वामी गजानन’ । औइसे मुखे बोलोनी ॥४५॥
मीठ अर्गजा अबीर । यांनी ती भरली गार ।
शिळा लावूनी केले द्वार । बंद भक्तांनी शेवटी ॥४६॥
दहा दिवसपर्यंत । समाराधना चालली तेथ ।
घेऊनी गेले असंख्यात । लोक स्वामींच्या प्रसादा ॥४७॥
खरोखरीच संतांचा । अधिकार तो थोर साचा ।
सार्वभौम राजाचा । पाड नाही त्यांच्या पुढे ॥४८॥
स्वस्ती श्रीदासगणूविरचित । हा गजाननविजय नामे ग्रंथ ।
भाविका दावो सत्पथ । भक्ती हरीची करावया ॥३४९॥
शुभं भवतु ॥ श्रीहरिहरार्पणमस्तु ॥
॥ इति एकोनविंशोऽध्यायः समाप्तः ॥
श्री गजानन विजय ग्रंथ अध्याय १८
|| श्री गजानन विजय ग्रंथ अध्याय १८ ||
श्री गजानन महाराजांनी पंढरीस बापू काळ्याला श्रीविठ्ठल स्वरूपांत दर्शन दिले.
॥ श्रीगणेशाय नमः ॥
जयजयाजी चिद्रिलासा । हे गोविंदा श्रीनिवासा ।
हे आनंदकंदा परेशा । पाहि माम् दीनबंधो ॥१॥
हे केशवा केशीमर्दना । हे माधवा मधूसुदना ।
हे पूतनाप्राणशोषणा । पांडुरंगा रुक्मिणीपते ॥२॥
काय माझ्या आहे मनीं । तें तूं जाणसी चक्रपाणी ।
तेंच का रे तुजलागुनी । बोलून दावूं पद्मनाभा ॥३॥
भक्त जी जी इच्छा करी । ती तूं पुरविसी श्रीहरी ।
ऐसें पुराणाभीतरीं । आहे वर्ण्न बहुसाळ ॥४॥
म्हणून माझ्या मनोरथा । पूर्ण करा पंढरीनाथा ।
सोडा मनींची कठोरता । दासगणू हा तुझा असे ॥५॥
अकोटाचे शेजारीं । मुंडगांव नामें एक नगरीं ।
तेथें बायजा नामें खरी । समर्थाची भक्तीण असे ॥६॥
हळदी माळ्याच्या वंशांत । इचा जन्म झाला सत्य ।
शिवराम नामें इचा तात । भुलाबाई जननी असे ॥७॥
बायजाचे बाळपणीं । लग्न झालें होतें जाणी ।
ललाटीं जें विधात्यांनीं । लिहिलें असेल तेंच घडे ॥८॥
बायजा आली तारूण्यांत । गर्भाधान करण्याप्रत ।
घेऊन गेला तिचा तात । जामाताच्या गृहासी ॥९॥
परी उपयोग नाहीं झाला । जामात षंढ होता भला ।
तेणें जनकजननीला । शिक झाला अनावर ॥१०॥
बायजेकडे पाहून । जननी करी रोदन ।
माझ्या बाईचें तारूण्य । वांझ पाहूं राहातें ॥११॥
भुली म्हणे शिवरामासी । बायजा न ठेवा ऐशी ।
दुसरा नवरा करून इसी । देणें आहे भाग पाहा ॥१२॥
शिवराम म्हणे त्यावर । ऐसा नको सोडूं धीर ।
हा पुरुषत्वाचा प्रकार । खरा एकदम कळेना ॥१३॥
कांहीं दिवस वाट पाहूं । नको ऐसी अधीर होऊं ।
बायजासी येथेंच ठेवूं । तिच्या सासुरवाडीला ॥१४॥
नपुसकत्व अधोपरी । आलें असेल त्याला जरी ।
तें औषधानें होईल दुरी । वाट पाही यास्तव ॥१५॥
ऐसें उभयतां बोलून । बायजासी तेथें ठेवून ।
आले मुंडगांवाकारण । आपुल्या घरातें ॥१६॥
बायजीचें वय पंधरासोळा । वर्ण काळासावळा ।
तारुण्यानें मुसमुसला । होता जिचा शरीरभाग ॥१७॥
डोळे नाक पाणीदार । बांधा उंच मनोहर ।
जिला पाहातां अंतर । कामुकाचें मोहित होई ॥१८॥
तिच्या थोरल्या दिरासी । पाहूनियां बायजासी ।
इच्छा जाहली मानसीं । संभोग तिचा करावया ॥१९॥
त्यानें प्रयत्न केले नाना । वळवावया तिच्या मना ।
म्हणूं लागला क्षणक्षणा । ऐसें बायजाकारणें ॥२०॥
हताश ऐशी मुळीं न होई । मीच तुला पतीचे ठायीं ।
आमरण करीन पाही । तुझें वेडे संगोपन ॥२१॥
झुरणें दे हें सोडून । आनंदित ठेवी मन ।
वेडे आजपासून । मीच नवरा समज तुला ॥२२॥
ऐसें त्यानें सांगावें । चाळे नाना करावें ।
कांहीं आमिष दावावें । चित्त तिचें भुलवाया ॥२३॥
परी उपयोग होईना । बायजीच्या न हें येई मना ।
ती म्हणे हे नारायणा ! । कां रे दैन्य मांडलेंस ? ॥२४॥
बाळपणापासून । ध्याइले मीं तुझे चरण ।
त्याचेंच कां हें मजलागून । फल दृष्टीं पडावें ? ॥२५॥
जयाचा मीं हात धरिला । तो ना पुरुष कळून आला ।
दैवयोग समजून चुकला । संसार नशिबीं नाहीं मम ॥२६॥
बरें झालें तुझ्याठायीं । चित्त आतां रमेल पाही ।
कृपा करीरे शेषशायी । स्पर्श पुरुषाचा न होवो मला ॥२७॥
ज्येष्ठ दीर एके दिवसीं । येता झाला बायजापासीं ।
आपला हेतु कळविण्यासी । रात्रीचिया समयाला ॥२८॥
तों बायजानें इनकार । करून केलें उत्तर ।
कैसी लाज तिळभर । नाहीं उरलीं चित्तीं तुझ्या ॥२९॥
तूं माझा ज्येष्ठ दीर । पित्यापरीस साचार ।
सोडा हा अविचार । स्वैर ऐसा होऊं नको ॥३०॥
ह्या तियेच्या भाषणा । तो ना आणी मुळीं मना ।
होतां कामाची वासना । नीति विलया जातसे ॥३१॥
अंगावरी टाकण्या हात । जों तो पाही इतक्यांत ।
तयाचा तो थोरला सुत । माडीवरून पडला हो ॥३२॥
खोक पडली डोक्यासी । बायजेनें धरिलें त्यासी ।
बसवून आपुल्या मांडीसी । औषध लावूं लागली हो ॥३३॥
बायजा म्हणे ज्येष्ठ दीरा । या गोष्टीचा विचार करा ।
अभिलाष तो नाहीं बरा । परस्त्रियेचा केव्हांही ॥३४॥
मुलगा पडलेला पाहून । भय पावलें त्याचें मन ।
अनुताप त्यासी झाला पूर्ण । केलेलिया कर्माचा ॥३५॥
त्यानें नाद सोडिला । सदनीं निवांत राहिला ।
पुढें शिवराम घेऊन गेला । कन्येस आपुल्या मुंडगांवीं ॥३६॥
भुलाई म्हणे पतीसी । चला जाऊं शेगावांसी ।
महाराजातें पुसायासी । पुढील भाकीत बायजेचें ॥३७॥
तें मानेलें शिवरामासी । आला घेऊन कन्येसी ।
महाराजांतें पुसायासी । आपुल्या त्या कांतेसह ॥३८॥
बायजा घातली पायांवर । केली विनंति जोडून कर ।
कृपा करा या मुलीवर । पुत्र पौत्र द्यावे हिला ॥३९॥
तें समर्थांनीं ऐकिलें । शिवरामासी हांसत वदले ।
अरे नशिबीं नाहीं लिहिलें । विधात्यानें पुत्र हिच्या ॥४०॥
जेवढे पुरुष जगतांत । तेवढे असती हिचे तात ।
उगे न पडा फंदांत । लग्न हिचें करण्याच्या ॥४१॥
तें ऐकतां शिवरामाला । अनावर शोक झाला ।
घेऊन त्या बायजाला । परत आला मुंडगांवीं ॥४२॥
परी त्या समर्थवचनांनी । बायजा आनंदली मनीं ।
निष्ठा गजाननाच्या चरणीं । जडली तेव्हांपासून ॥४३॥
समर्थांचा एक भक्त । पुंडलिक नामें मुंडगांवांत ।
त्याच्या संगें शेगांवांत । बायजा येऊं लागली ॥४४॥
पहिल्या प्रथम अडथळा । जननीजनकें नाहीं केला ।
शेगांवांस जाण्याला । पुंडलिकाचे बरोबर ॥४५॥
त्यांना ऐसें वाटलें । साधुचरण इनें धरिले ।
तेच तिच्या करतील भले । निजकृपेनें कल्याणा ॥४६॥
पुरुषत्व देतील जामातासी । अशक्य ना कांहीं संतांसी ।
ऐसा विचार मानसीं । करून राहिले स्वस्थ ते ॥४७॥
पुंडलिकाचे बरोबरी । बायजा जाऊं लागली खरी ।
तेणें पुकार जगभरी । ऐशा रीतिं जाहली ॥४८॥
हें शेगांवच्या वारीचें । ढोंग आहे दोघांचें ।
तरुणपणीं मानवाचें । मन परमार्थी लागेना ॥४९॥
बायजा आहे तरणीज्वान । पुंडलिकासीही तारुण्य ।
यांची वारी विषयभान । हीच आहे निःसंशय ॥५०॥
परस्परें प्रीति जडली । विषयसुखाची नवाळी ।
भोगण्या ही युक्ति केली । वाटते या उभयतांनीं ॥५१॥
पुंडलिक जरी माळी असता । तरी हा संबंध योग्य होता ।
बायजाच्या धरण्या हाता । कां कीं तरुण दोघेही ॥५२॥
पुंडलिक आहे मराठी । ही माळ्याच्या आली पोटीं ।
म्हणून यांची ताटातुटी । केलीच पाहिजे जातीस्तव ॥५३॥
या दोघांचें अंतर । शुध्द होतें साचार ।
नव्हता कामाचा विकार । मनीं उत्पन्न जाहला ॥५४॥
भुलाई म्हणे बायजासी । तूं कां कारटे अहर्निशीं ।
पुंडालिकाच्या घरा जासी । हें कांहीं कळेना ॥५५॥
ऐशा तरुण वयांत । तुम्हां कशाचा परमार्थ ? ।
कोल्हा न राही उपोषित । उंसाचिया फडामधीं ॥५६॥
वा पाहून बाटुकाला । बैल नाहीं पुढें गेला ।
कारटे आमुच्या नांवाला । काळें उगें लावूं नको ॥५७॥
भुलाई म्हणे नवर्‍यासी । हिला नका ठेवूं ऐसी ।
लावून द्यावे मोहतरासी । पाहा पोरगा माळ्याचा ॥५८॥
ही पुंडलिकाच्या घरीं जाते । सदा त्यासी हितगुज करिते ।
एकमेकां पाहून भरतें । येत दोघां प्रेमाचें ॥५९॥
जाऊं चला शेगांवास । घेऊन या कारटीस ।
सांगूं अवघे महाराजास । चाळे या बायजीचे ॥६०॥
संतासी अवघें कळतें । ते सन्न्तीचे चाहाते ।
पोटामाजीं कधीं न निघते । चंदनाच्या दुर्गंधी ॥६१॥
भुला-शिवराम-बायजाबाई । पुंडलीक भोकर्‍या आला तोही ।
चौघे येऊन लागले पाई । शेगांवीं श्रीसमर्थांच्या ॥६२॥
पुंडलिकासी पाहून । बोलूं लागले दयाघन ।
कीं बायजा तुझी बहीण । पूर्व जन्मींची पुंडलिका ॥६३॥
लोक निंदा जरी करिती । तरी अंतर न द्यावें इजप्रती ।
दोघें मिळून करा भक्ति । सच्चिदानंद हरीची ॥६४॥
भुले आपुल्या पोरीस । लावूं नको भलता दोष ।
हीं बहीण-भाऊ आहेत । मुळींच पूर्वजन्मींचें ॥६५॥
शिवाय या बायजीला । कोठेंहि न नवरा भला ।
ही न आली करायाला । संसार मुळीं जगामध्यें ॥६६॥
ही राहील ब्रह्मचारी । अशीच गे जन्मवरी ।
जनाबाई पंढरपुरीं । अशाच रीतीं राहिली गे ॥६७॥
तिनें नामदेव गुरु केला । ही शरण आली आम्हांला ।
माझ्या जनाबाईला । कोणी ना आतां छळावें ॥६८॥
ऐसें समर्थांचें भाषण । शिवरामानें ऐकून ।
गेला असे गहिंवरून । शब्द न कांही बोलवे ॥६९॥
घेऊन आपुल्या मुलीला । शिवराम मुंडगांवासी आला ।
पुढें बायजाच्या वारीला । अडथळा कोणी केला नसे ॥७०॥
महाराज आपुल्या भक्ताप्रत । सदैव रक्षण करितात ।
ते कसे, ही थोडक्यांत । गोष्ट सांगतों ये ठाई ॥७१॥
भाऊ राजाराम कवर । एक होता डाँक्टर ।
पहा खामगांवावर । दवाखान्याचा अधिकारी ॥७२॥
त्यास दुर्धर फोड झाला । आणविला मोठ्या डाँक्टराला ।
औषधपाणी करायाला । खामगांवामाझारीं ॥७३॥
बुलढाणा अकोला उमरावती । येथून डाँक्टर आणिले असती ।
शस्त्रक्रिया करण्याप्रती । त्या भाऊच्या फोडाला ॥७४॥
नाना औषधें पोटांत दिलीं । विविध पोटीसें बांधिलीं ।
शस्त्रक्रिया ही असे केली । त्या झालेल्या फोडाला ॥७५॥
कशाचा ना उपयोग झाला । फोड वाढुं लागला ।
वडील बंधूस धाक पडला । त्या भाऊच्या दुखण्याचा ॥७६॥
भाऊ तळमळे शय्येवरी । व्याधि असह्य झाली खरी ।
शेवटीं त्यानें अंतरीं । विचार ऐसा केला हो ॥७७॥
आतां हाच उपाय । आठवावे सद्गुरुपाय ।
याविणें दुसरी सोय । कांहीं नसे राहिली ॥७८॥
पडल्या पडल्या जोडी हात । म्हणे धांव धांव हे सद्गुरुनाथ ।
या लेंकराचा वृथा अंत । किमपि आतां पाहूं नका ॥७९॥
ऐशी श्रोते विनवणी । करूं लागला क्षणोक्षणीं ।
रात्र गेली उलटोनी । सुमारें समय एकाचा ॥८०॥
तमानें भरलें अंबर । रात्रीचा तो शब्द किर्र ।
कोल्हे-हुकेनें कांतार । दणाणून गेलें हो ॥८१॥
तो एक दमणी आली । तट्ट्यावरी लागलेली ।
गाडीस होती जुंपिली । जोडी खिलार्‍या बैलांची ॥८२॥
कंठामाजीं घागरमाळा । वाजूं लागल्या खळखळा ।
मागें पुढें सोडिला । होतां पडदा दमणीस ॥८३॥
दवाखान्याच्या दारापाशीं । दमणी आली निश्चयेंसी ।
डाँक्टर पाहात होता तिसी । पडून आपल्या शय्येवर ॥८४॥
तों एक उतरला । ब्राह्मण दमणीला खालीं भला ।
दार ठोठावूं लागला । डाँक्टराच्या बंगल्याचें ॥८५॥
डाँक्टराच्या बंधूंनीं । दार उघडलें ते क्षणीं ।
प्रश्न केला कोठूनी । आपण आलांत ये ठायां ? ॥८६॥
ब्राह्मण बोले त्याकारण । माझें गजा नामाभिधान ।
तीर्थअंगारा घेऊन । शेगांवाहून आलों मी ॥८७॥
डाँक्टर भाऊ कवराला । जो का आहे फोड झाला ।
हा अंगारा पाठविला । लावण्या त्या फोडासी ॥८८॥
प्यावयासी दिलें तीर्थ । हें घ्या आपुल्या हातांत ।
मी जातों आतां परत । वेळ न मशी राहावया ॥८९॥
तीर्थअंगारा देऊन । निघून गेला ब्राह्मण ।
त्या शोधाया कारण । भाऊनें शिपाई पाठविला ॥९०॥
परी न पत्ता लागला । गाडी न दिसली कवणाला ।
भाऊ मनीं घोटाळला । कशाचा ना तर्क चाले ॥९१॥
फोडास लावितां अंगारा । तो तात्काळ फुटला खरा ।
येऊं लागला भराभरा । पूं त्या श्रोते फोडांतून ॥९२॥
एक घटका गेल्यावर । पूं गेला निघून पार ।
पाहा किती आहे जोर । समर्थाच्या अंगार्‍याचा ? ॥९३॥
भाऊस निद्रा लागली । व्याधीं पुढें बरी झाली ।
हळूहळू शक्ति आली । भाऊ झाला पूर्ववत् ॥९४॥
दर्शना गेला शेगांवास । तों समर्थ वदले ऐसें त्यास ।
माझ्या गाडीबैलास । नुसता न चारा दिलास तूं ॥९५॥
हें सांकेतिक भाषण । कळलें भाऊलागून ।
हृदय आलें उचंबळून । त्या भाऊ कवराचें ॥९६॥
त्या रात्रीचा ब्राह्मण । खचित माझा गजानन ।
लेंकरासाठीं धांवून । खामगांवास आला हो ॥९७॥
कवरें केलें अन्नदान । त्या व्याधीच्या निमित्त जाण ।
अंतर्ज्ञानी असती पूर्ण । श्रीगजानन अवलिया ॥९८॥
असो एकदां समर्थस्वारी । निघती झाली पंढरपुरीं ।
त्या श्रीचंद्रभागेतीरीं । विठ्ठलासी भेटावया ॥९९॥
होती मंडळी बरोबर । दिवस वारीचा साचार ।
स्पेशल गाड्या वरचेवर । जाऊं लागल्या पंढरीला ॥१००॥
जगू आबा पाटील हरी । बापुना व मंडाळी दुसरी ।
सोडूनिया शेगांव नगरी । नागझरीला आले हो ॥१॥
त्या गांवीं माळावर । आहे एक भुयार ।
येथें गोमाजी नामें साधुवर । समाधिस्त झालासे ॥२॥
झरे जिवंत पाण्याचे । आसपास त्या माळाचे ।
आहेत म्हणून गांवाचें । नांव पडलें नागझरी ॥३॥
हा गोमाजी बोवा साचा । गुरु महादाजी पाटलाचा ।
प्रथम आशीर्वाद झाला साचा । शेगांवींच्या पाटीलवंशा ॥४॥
म्हणून पाटील शेगांवचे । गोमाजीला वंदून साचे ।
रस्त्यास लागती पंढरीचे । ऐसा त्यांचा परिपाठ ॥५॥
या परिपाठे म्हणून । नागझरीसी येऊन ।
अग्निरथांत बैसून । निघते झाले पंढरीला ॥६॥
हरीपाटला बरोबरी । समर्थाची होती स्वारी ।
बापुना आणि दुसरीं । माणसें पांचपन्नास ॥७॥
आषाढ शुध्द नवमीचा । तो दिवस होता साचा ।
समुदाय वारकर्‍यांचा । येऊं लागला पंढरीसी ॥८॥
मेघ दाटले अंबरीं । क्वचित् कोठें भूमीवरी ।
पर्जन्याची वृष्टी खरी । होऊं लागली श्रोते हो ! ॥९॥
तें भुवैकुंठ पंढरपुर । गजबजून गेलें फार ।
भरतीं येतां सागर । जेवीं जाय उचंबळोनी ॥११०॥
प्रदक्षणेच्या रस्त्यावरी । टाळांची ती गर्दी खरी ।
' जय जय रामकृष्ण हरी ' । भक्त म्हणती उच्च स्वरें ॥११॥
शब्द कवणाचा कवणाला । न ये ऐकावयाला ।
ऐसा आनंदी आनंद चालला । तो वानूं कोठवर ॥१२॥
नाथ निवृत्ति ज्ञानेश्वर । सांवता गोरा कुंभार ।
श्रीतुकोबा देहूकर । सोपान मुक्ता जनार्दन ॥१३॥
या संतांच्या पालख्या । पंढरीस आल्या देखा ।
भक्तांनीं उधळिला बुक्का । आदर करायाकारणें ॥१४॥
त्यायोगें आकाशांत । बुक्क्याचें जणूं झालें छत ।
सुवास उठला घमघमीत । गर्दी तुळशीफुलांची ॥१५॥
श्रोते त्या समयाला । सम आले पंढरीला ।
उतरले जाऊन वाड्याला । त्या कुकाजी पाटलाच्या ॥१६॥
हा प्रदक्षणेच्या वाटेवरी । वाडा चौफाळ्याशेजारीं ।
दर्शनाला भीड खरी । झाली असे राउळांत ॥१७॥
पोलिस हाताहातावरी । उभे राहिले रस्त्यांतरीं ।
पथें चालले वारकरी । भजन करीत हरीचें ॥१८॥
एकादशीस साचार । हरी पाटलाबरोबर ।
बापुनाविना इतर । गेले दर्शना हरीच्या ॥१९॥
बापुना मागें राहिला । तो होता स्नानासी गेला ।
म्हणून त्यासी वेळ झाला । मंडळी गेली निघून ॥१२०॥
स्नान करून आला घरीं । तों समजलें ऐशापरी ।
दर्शनासी गेली सारी । आतांच मंडळीं विठ्ठलाच्या ॥२१॥
मग तोही निघाला पळत पळत । दर्शनाचा धरून हेत ।
राउळाच्या भोंवतीं अमित । गर्दी झाली लोकांची ॥२२॥
मुंगीस वाट मिळेना । तेथें हा बापुना ।
केवीं जाईल दर्शना । शिवाय गरिबी पदरांत ॥२३॥
बापुना म्हणे मानसीं । हे विठ्ठला हृषीकेशी ।
कां रे निष्ठुर झालासी ? । मजला देई दर्शन ॥२४॥
तूं सांवत्या माळ्याकारण । अरणीं गेलास धांवून ।
तेवीं येई राउळांतून । मज भेटाया पांडुरंगा ॥२५॥
' अरण ' होते आठ कोस । तैसें नव्हें येथें खास ।
मी मंदिराच्या सान्निध्यास । उभा आहे वाटेवरी ॥२६॥
तुला लोक म्हणतात । तूं अनाथांचा असशी नाथ ।
मग कां रे देवा मजप्रत । उपेक्षिलें या वेळीं ? ॥२७॥
ऐसा बहुत धांवा केला । शेवटीं बापुना हताश झाला ।
परत बिर्‍हाडासी आला । अस्तमानाचे समयास ॥२८॥
मुख झालें होतें म्लान । अवघ्या दिवसांचें उपोषण ।
बापुनाचें अवघें मन । विठ्ठलाकडे लागलें ॥२९॥
शरीर मात्र होतें घरीं । मन मंदिराच्या सभोंवरी ।
फिरत होतें भिरीभिरी । याचें नांव ध्यास हो ॥१३०॥
बापुनासी पाहून । हंसूं लागले अवघेजण ।
हा बेटा अभागी पूर्ण । कळून आला आपणां ॥३१॥
शेगांवाहून दर्शना । पंढरीसी आला जाणा ।
येथें येऊन खेळ नाना । फिरला पाहात गांवामध्यें ॥३२॥
याची दांभिक अवघी भक्ति । यास कशाचा श्रीपती ? ।
ऐन वेळेला राहती । गैरहजर दुर्दैवी ! ॥३३॥
कोणी म्हणाले बापुनाला । वेदान्त आहे अवघा आला ।
तो कशाशीं दर्शनाला । जाईल सांगा राउळांत ॥३४॥
त्याचा भगवंत हृदयांत । आहे सर्वदा खेळत ।
वेदान्त्याचें ऐसें मत । दगडामाजीं काय आहे ? ॥३५॥
आपण वेडे म्हणून । घ्याया गेलों दर्शन ।
बापुनाचा नारायण । वाटेल तेथें उभा असे ॥३६॥
मग दुसरा म्हणाला । मग हा येथें कशास आला ? ।
कां शेगांवीं तयाला । भेटला नसता ईश्वर ? ॥३७॥
अहो हे वेदान्ती । लोकां ज्ञान सांगती ।
शब्द चावटी हमेश करिती । अनुभवाचा लेश नसे ॥३८॥
सगुणोपासना झाल्या पूर्ण । मग होणार आहे ज्ञान ।
न आल्यासी लहानपण । तरुणपणा येतो कसा ? ॥३९॥
ऐसा उपहास तयाचा । प्रत्येकानीं केला साचा ।
अवघ्यांपुढें एकट्याचा । टिकाव लागावा कुठूनी ? ॥१४०॥
तो बापुना बसला उपोषित । दातांसी लावूनी दांत ।
ते होते अवघे पहात । स्वामी निजल्या जागाहून ॥४१॥
गरीबाचें सांकडें । साधूलाच एक पडे ।
सत्संगती ज्याला घडे । तेच खरे भाग्यवान ॥४२॥
समर्थ म्हणती बापुना । दुःख नको करूंस मना ।
ये तुला रुक्मिणीरमणा । भेटवितों ये काळीं ॥४३॥
तों महाराज उभे राहिलें । कटीं हात ठेविलें ।
पाय खालीं जुळविलें । समचरण दावावया ॥४४॥
तुळशीफुलांच्या माळा कंठीं । मूर्ति सांवळी गोमटी ।
बापुनाच्या पडली दृष्टी । शीर ठेविलें पायांवर ॥४५॥
पुन्हां जो पाहे वरीं । समर्थ दिसले पहिल्यापरी ।
तेणें बापुनाच्या अंतरीं । अति आनंद जाहला ॥४६॥
धोतर, पागोटें आणि शेला । जो घरीं दृष्टि पडिला ।
तोच त्यानें पाहिला । दर्शना जातां राउळांत ॥४७॥
इतर म्हणाले महाराजांस । तसेंच दर्शन आम्हांस ।
होऊं द्या आम्हां आहे आस । पुनरपि श्रीच्या दर्शनाची ॥४८॥
ऐसें ऐकतां भाषण । बोलते झाले गजानन ।
बापुनासारिखें आधीं मन । तुम्ही करा रे आपुलें ॥४९॥
तें तसें झाल्यावरी । दर्शन घडवीन निर्धारीं ।
ही दर्शन वस्तु खरी । काय मिळे बाजारांत ? ॥१५०॥
म्हणून ती आणून । देऊं तुम्हांकारण ।
निष्पाप करा आधीं मन । तरीच पुढचें घडेल हें ॥५१॥
पहा समर्थांनीं बापुनाला । विठ्ठल साक्षात् दाखविला ।
कुकाजीच्या वाड्याला । संतत्व हा खेळ नसे ॥५२॥
संत आणि भगवन्त । एकरूप साक्षात ।
गुळाच्या त्या गोडीप्रत । कैसें करावें निराळें ? ॥५३॥
काला घेऊन अखेरी । मंडळी फिरली माघारी ।
बापुनाच्या अंतरीं । दर्शन तें ठसावलें ॥५४॥
याच पुण्यें करून । पुत्र झाला त्याकारण ।
रसिक चतुर विद्वान । संतसेवा न जाई वृथा ॥५५॥
पंढरीच्या प्रसादानें । पुत्र झाला त्याकारणें ।
म्हणूनच नांव त्यानें । ठेविलें नामदेव बालकासी ॥५६॥
कवठे बहादूर गांवाचा । एक माळकरी होता साचा ।
तो वर्‍हाडप्रांतीचा । म्हणून उतरला वाड्यांत ॥५७॥
तेथें आषाढी द्वादशीसी । मरी आली मुक्कामासी ।
त्या पंढरपुरक्षेत्रासी । मग काय विचारितां ? ॥५८॥
प्रेतामागें चाले प्रेत । पोलिस शिरती घरांत ।
यात्रा काढून देण्याप्रत । डाँक्टराच्या हुकुमानें ॥५९॥
वारकर्‍याला ओढिती । गाडीमाजीं बसविती ।
चंद्रभागेच्या पार करिती । कुर्डुवाडी रस्त्याला ॥१६०॥
हा कवठे बहादूरचा वारकरी । झाला मरीनें आजारी ।
ढाळ होती वरच्यावरी । उलटी मुळींच थांबेना ॥६१॥
गोळे हातांपायांसी । येऊं लागले बहुवशी ।
कोण न जाई त्याजपाशीं । शुश्रुषा त्या करावया ॥६२॥
पोलिसभयानें हें वृत्त । कळविलें ना कोणाप्रत ।
शेगांवीचे समस्त । लोक जाया निघाले ॥६३॥
वाडा घटकेंत मोकळा झाला । हा वारकरी मात्र होता पडला ।
कठीण काळच्या समयाला । कोणी न येती उपयोगी ! ॥६४॥
लोक सुखाचे सोबती । संकटकालीं अव्हेरिती ।
तेथें एक रक्षण करती । संत अथवा देव हो ॥६५॥
तो पाहून प्रकार । श्रीगजानन साधुवर ।
म्हणाले हा ओसरीवर । निजला यास घेऊन चला ॥६६॥
लोक म्हणती गुरुराया ! । हा बहुतेक मेला सदया ।
याच्या नादीं लागतां वायां । संकट येईल आपणांतें ॥६७॥
पन्नास माणूस बरोबर । आपल्या येधवां साचार ।
मरीचा तो झाला जोर । सांप्रत या पंढरीसी ॥६८॥
अशा स्थितींत ये ठाई । थांबणें हें कांहीं बरें नाहीं ।
चला जाऊं लवलाही । चंद्रभागेच्या पलीकडे ॥६९॥
तों महाराज म्हणती अवघ्यांला । तुम्ही कैसें खुळावला ? ।
आपल्या देशबंधूला । सोडितां हें बरें नव्हे ! ॥१७०॥
ऐसें वाटून जवल गेले । वारकर्‍याला करा धरलें ।
त्यासी उठून बसविलें । आणि केलें मधुरोत्तर ॥७१॥
चाल बापा ऊठ आतां । जाऊं आपल्या वर्‍हाडप्रांता ।
वारकरी म्हणे गुरुनाथा ! । आतां वर्‍हाड कशाचें हो ? ॥७२॥
समीप आला माझा अंत । जवळ नाहीं कोणी आप्त ।
तई म्हणाले सद्गुरुनाथ । वेड्या ! ऐसा भिऊं नको ॥७३॥
तुझें टळलें गंडांतर । ऐसें वदोन ठेविला कर ।
त्या वारकर्‍याच्या शिरावर । ढाळ उलटी बंद झाली ॥७४॥
वाटूं लागली थोडी शक्ति । उभा राहिला त्वरित गती ।
संतानें ज्या धरिलें हातीं । त्यातें निजमनें यम नेई कसा ? ॥७५॥
घटकेंत झाला पहिल्यापरी । मंडळीच्या बरोबरी ।
चंद्रभागेच्या पैलतीरीं । आला समर्थासमवेत ॥७६॥
आनंद झाला फार त्यासी । वंदी समर्थचरणांसी ।
म्हणे दयाळा काढिलें मशी । दाढेंतून काळाच्या ॥७७॥
ऐसा घडतां चमत्कार । भक्त करिती जयजयकार ।
आले कुर्डुवाडीवर । निर्धास्तपणें सर्वही ॥७८॥
पंढरीची करून वारी । आली शेगांवाप्रती सारी ।
मंडळी ती बरोबरी । श्रीगजाननस्वामीच्या ॥७९॥
एक कर्मठ ब्राह्मण । घ्याया आला दर्शन ।
त्या शेगांवाकारण । श्रीगजाननस्वामींचें ॥१८०॥
तयानें स्वामीची कीर्ति । निजदेशीं ऐकिली होती ।
म्हणून आला दर्शनाप्रती । फार लांबून त्या ठायां ॥८१॥
सोवळें ओंवळें त्याचें अती । तो होता मध्वमती ।
खट्टू झाला परम चित्तीं । समर्थासी पाहातां ॥८२॥
व्यर्थ आलों म्हणे येथ । या वेड्यासी वंदण्याप्रत ।
हा भ्रष्टाचा आहे सत्य । सार्वभौम शिरोमणी ॥८३॥
सोंवळें ओंवळें येथ मेलें । अनाचाराचें राज्य झालें ।
अशा पिशाला म्हणूं लागले । साधू लोक हाय हाय ॥८४॥
तो तया मठांत । काळें कुत्रें झालें मृत ।
पडलें होतें त्याचें प्रेत । येण्याजाण्याच्या वाटेवरी ॥८५॥
त्या श्वानातें पाहून । ब्राह्मण झाला मनीं खिन्न ।
आणूं कसें जीवन । श्वान मध्यें पडला हा ॥८६॥
याला न कोणी उचलीती । गांजा सदैव धुनकिती ।
या वेड्यातें वंदिताती । " महाराज, महाराज, " म्हणून ॥८७॥
जळो याचें साधुपण । मला बुध्दि कोठून ।
झाली याचें दर्शन । घ्याया कांहीं कळेना ॥८८॥
त्याचा संशय फेडावया । समर्थ आसन सोडोनियां ।
येते झाले तया ठायां । जेथें होता ब्राह्मण ॥८९॥
आणि म्हणाले तयाप्रत । पूजा करावी यथास्थित ।
कुत्रें झालें नाहीं मृत । संशय उगा घेऊं नका ॥१९०॥
तें ऐकून रागावला । निज समर्था बोलूं लागला ।
अरे नाहीं वेड मला । तुझ्यासम लागलेलें ॥९१॥
कुत्रें मरून झाला प्रहर । त्याचें प्रेत रस्त्यावर ।
पडलें याचा विचार । तुम्हीं न कोणी केला कीं ॥९२॥
ऐसें बोलतां विप्राला । समर्थांनीं जाब दिला ।
आम्ही भ्रष्ट आम्हांला । तुमच्यासम ज्ञान नाहीं ॥९३॥
परी खंति न करा तिळभर । पाणी आणाया घागर ।
घेऊन चलावें सत्वर । माझ्यामागें विप्रवरा ॥९४॥
ऐसें बोलून कुत्र्यापासीं । येते झाले पुण्यराशी ।
स्पर्श पदाचा करतां त्यासी । कुत्रें बसलें उठोन ! ॥९५॥
तों पाहता चमत्कार । ब्राह्मण झाला निरुत्तर ।
म्हणे याचा अधिकार । थोर आहे देवापरी ॥९६॥
मी व्यर्थ निंदा केली । योग्यता ना जाणली ।
ऐसें म्हणून घातली । समर्थाच्या मिठी पायां ॥९७॥
माझे अपराध गुरुवरा ! । आज सारे क्षमा करा ।
वरदहस्त ठेवा शिरा । मी अनंत अपराधी ॥९८॥
तूंच सोंवळा साचार । एक आहेस भूमीवर ।
करण्या जगाचा उध्दार । तुम्हां धाडिलें ईश्वरानें ॥९९॥
श्रोते त्याच दिवशीं भली । समाराधना त्यानें केली ।
कुशंका मनाची पार फिटली । लीन झाला अत्यंत ॥२००॥
प्रसाद घेऊन गेला परत । आपुल्या तो देशाप्रत ।
समर्थ साक्षात् भगवंत । ऐसी प्रचीति आली तय ॥१॥
स्वस्ति श्रीदासगणूविरचित । हा गजाननविजय नामें ग्रंथ ।
भाविकां लाभो सत्पथ । हेंचि इच्छी दासगणू ॥२०२॥
शुभं भवतु ॥
श्रीहरिहरार्पणमस्तु ॥
॥ इति अष्टादशोऽध्यायः समाप्तः ॥
जयजयाजी चिद्रिलासा । हे गोविंदा श्रीनिवासा ।
हे आनंदकंदा परेशा । पाहि माम् दीनबंधो ॥१॥
हे केशवा केशीमर्दना । हे माधवा मधूसुदना ।
हे पूतनाप्राणशोषणा । पांडुरंगा रुक्मिणीपते ॥२॥
काय माझ्या आहे मनीं । तें तूं जाणसी चक्रपाणी ।
तेंच का रे तुजलागुनी । बोलून दावूं पद्मनाभा ॥३॥
भक्त जी जी इच्छा करी । ती तूं पुरविसी श्रीहरी ।
ऐसें पुराणाभीतरीं । आहे वर्ण्न बहुसाळ ॥४॥
म्हणून माझ्या मनोरथा । पूर्ण करा पंढरीनाथा ।
सोडा मनींची कठोरता । दासगणू हा तुझा असे ॥५॥
अकोटाचे शेजारीं । मुंडगांव नामें एक नगरीं ।
तेथें बायजा नामें खरी । समर्थाची भक्तीण असे ॥६॥
हळदी माळ्याच्या वंशांत । इचा जन्म झाला सत्य ।
शिवराम नामें इचा तात । भुलाबाई जननी असे ॥७॥
बायजाचे बाळपणीं । लग्न झालें होतें जाणी ।
ललाटीं जें विधात्यांनीं । लिहिलें असेल तेंच घडे ॥८॥
बायजा आली तारूण्यांत । गर्भाधान करण्याप्रत ।
घेऊन गेला तिचा तात । जामाताच्या गृहासी ॥९॥
परी उपयोग नाहीं झाला । जामात षंढ होता भला ।
तेणें जनकजननीला । शिक झाला अनावर ॥१०॥
बायजेकडे पाहून । जननी करी रोदन ।
माझ्या बाईचें तारूण्य । वांझ पाहूं राहातें ॥११॥
भुली म्हणे शिवरामासी । बायजा न ठेवा ऐशी ।
दुसरा नवरा करून इसी । देणें आहे भाग पाहा ॥१२॥
शिवराम म्हणे त्यावर । ऐसा नको सोडूं धीर ।
हा पुरुषत्वाचा प्रकार । खरा एकदम कळेना ॥१३॥
कांहीं दिवस वाट पाहूं । नको ऐसी अधीर होऊं ।
बायजासी येथेंच ठेवूं । तिच्या सासुरवाडीला ॥१४॥
नपुसकत्व अधोपरी । आलें असेल त्याला जरी ।
तें औषधानें होईल दुरी । वाट पाही यास्तव ॥१५॥
ऐसें उभयतां बोलून । बायजासी तेथें ठेवून ।
आले मुंडगांवाकारण । आपुल्या घरातें ॥१६॥
बायजीचें वय पंधरासोळा । वर्ण काळासावळा ।
तारुण्यानें मुसमुसला । होता जिचा शरीरभाग ॥१७॥
डोळे नाक पाणीदार । बांधा उंच मनोहर ।
जिला पाहातां अंतर । कामुकाचें मोहित होई ॥१८॥
तिच्या थोरल्या दिरासी । पाहूनियां बायजासी ।
इच्छा जाहली मानसीं । संभोग तिचा करावया ॥१९॥
त्यानें प्रयत्न केले नाना । वळवावया तिच्या मना ।
म्हणूं लागला क्षणक्षणा । ऐसें बायजाकारणें ॥२०॥
हताश ऐशी मुळीं न होई । मीच तुला पतीचे ठायीं ।
आमरण करीन पाही । तुझें वेडे संगोपन ॥२१॥
झुरणें दे हें सोडून । आनंदित ठेवी मन ।
वेडे आजपासून । मीच नवरा समज तुला ॥२२॥
ऐसें त्यानें सांगावें । चाळे नाना करावें ।
कांहीं आमिष दावावें । चित्त तिचें भुलवाया ॥२३॥
परी उपयोग होईना । बायजीच्या न हें येई मना ।
ती म्हणे हे नारायणा ! । कां रे दैन्य मांडलेंस ? ॥२४॥
बाळपणापासून । ध्याइले मीं तुझे चरण ।
त्याचेंच कां हें मजलागून । फल दृष्टीं पडावें ? ॥२५॥
जयाचा मीं हात धरिला । तो ना पुरुष कळून आला ।
दैवयोग समजून चुकला । संसार नशिबीं नाहीं मम ॥२६॥
बरें झालें तुझ्याठायीं । चित्त आतां रमेल पाही ।
कृपा करीरे शेषशायी । स्पर्श पुरुषाचा न होवो मला ॥२७॥
ज्येष्ठ दीर एके दिवसीं । येता झाला बायजापासीं ।
आपला हेतु कळविण्यासी । रात्रीचिया समयाला ॥२८॥
तों बायजानें इनकार । करून केलें उत्तर ।
कैसी लाज तिळभर । नाहीं उरलीं चित्तीं तुझ्या ॥२९॥
तूं माझा ज्येष्ठ दीर । पित्यापरीस साचार ।
सोडा हा अविचार । स्वैर ऐसा होऊं नको ॥३०॥
ह्या तियेच्या भाषणा । तो ना आणी मुळीं मना ।
होतां कामाची वासना । नीति विलया जातसे ॥३१॥
अंगावरी टाकण्या हात । जों तो पाही इतक्यांत ।
तयाचा तो थोरला सुत । माडीवरून पडला हो ॥३२॥
खोक पडली डोक्यासी । बायजेनें धरिलें त्यासी ।
बसवून आपुल्या मांडीसी । औषध लावूं लागली हो ॥३३॥
बायजा म्हणे ज्येष्ठ दीरा । या गोष्टीचा विचार करा ।
अभिलाष तो नाहीं बरा । परस्त्रियेचा केव्हांही ॥३४॥
मुलगा पडलेला पाहून । भय पावलें त्याचें मन ।
अनुताप त्यासी झाला पूर्ण । केलेलिया कर्माचा ॥३५॥
त्यानें नाद सोडिला । सदनीं निवांत राहिला ।
पुढें शिवराम घेऊन गेला । कन्येस आपुल्या मुंडगांवीं ॥३६॥
भुलाई म्हणे पतीसी । चला जाऊं शेगावांसी ।
महाराजातें पुसायासी । पुढील भाकीत बायजेचें ॥३७॥
तें मानेलें शिवरामासी । आला घेऊन कन्येसी ।
महाराजांतें पुसायासी । आपुल्या त्या कांतेसह ॥३८॥
बायजा घातली पायांवर । केली विनंति जोडून कर ।
कृपा करा या मुलीवर । पुत्र पौत्र द्यावे हिला ॥३९॥
तें समर्थांनीं ऐकिलें । शिवरामासी हांसत वदले ।
अरे नशिबीं नाहीं लिहिलें । विधात्यानें पुत्र हिच्या ॥४०॥
जेवढे पुरुष जगतांत । तेवढे असती हिचे तात ।
उगे न पडा फंदांत । लग्न हिचें करण्याच्या ॥४१॥
तें ऐकतां शिवरामाला । अनावर शोक झाला ।
घेऊन त्या बायजाला । परत आला मुंडगांवीं ॥४२॥
परी त्या समर्थवचनांनी । बायजा आनंदली मनीं ।
निष्ठा गजाननाच्या चरणीं । जडली तेव्हांपासून ॥४३॥
समर्थांचा एक भक्त । पुंडलिक नामें मुंडगांवांत ।
त्याच्या संगें शेगांवांत । बायजा येऊं लागली ॥४४॥
पहिल्या प्रथम अडथळा । जननीजनकें नाहीं केला ।
शेगांवांस जाण्याला । पुंडलिकाचे बरोबर ॥४५॥
त्यांना ऐसें वाटलें । साधुचरण इनें धरिले ।
तेच तिच्या करतील भले । निजकृपेनें कल्याणा ॥४६॥
पुरुषत्व देतील जामातासी । अशक्य ना कांहीं संतांसी ।
ऐसा विचार मानसीं । करून राहिले स्वस्थ ते ॥४७॥
पुंडलिकाचे बरोबरी । बायजा जाऊं लागली खरी ।
तेणें पुकार जगभरी । ऐशा रीतिं जाहली ॥४८॥
हें शेगांवच्या वारीचें । ढोंग आहे दोघांचें ।
तरुणपणीं मानवाचें । मन परमार्थी लागेना ॥४९॥
बायजा आहे तरणीज्वान । पुंडलिकासीही तारुण्य ।
यांची वारी विषयभान । हीच आहे निःसंशय ॥५०॥
परस्परें प्रीति जडली । विषयसुखाची नवाळी ।
भोगण्या ही युक्ति केली । वाटते या उभयतांनीं ॥५१॥
पुंडलिक जरी माळी असता । तरी हा संबंध योग्य होता ।
बायजाच्या धरण्या हाता । कां कीं तरुण दोघेही ॥५२॥
पुंडलिक आहे मराठी । ही माळ्याच्या आली पोटीं ।
म्हणून यांची ताटातुटी । केलीच पाहिजे जातीस्तव ॥५३॥
या दोघांचें अंतर । शुध्द होतें साचार ।
नव्हता कामाचा विकार । मनीं उत्पन्न जाहला ॥५४॥
भुलाई म्हणे बायजासी । तूं कां कारटे अहर्निशीं ।
पुंडालिकाच्या घरा जासी । हें कांहीं कळेना ॥५५॥
ऐशा तरुण वयांत । तुम्हां कशाचा परमार्थ ? ।
कोल्हा न राही उपोषित । उंसाचिया फडामधीं ॥५६॥
वा पाहून बाटुकाला । बैल नाहीं पुढें गेला ।
कारटे आमुच्या नांवाला । काळें उगें लावूं नको ॥५७॥
भुलाई म्हणे नवर्‍यासी । हिला नका ठेवूं ऐसी ।
लावून द्यावे मोहतरासी । पाहा पोरगा माळ्याचा ॥५८॥
ही पुंडलिकाच्या घरीं जाते । सदा त्यासी हितगुज करिते ।
एकमेकां पाहून भरतें । येत दोघां प्रेमाचें ॥५९॥
जाऊं चला शेगांवास । घेऊन या कारटीस ।
सांगूं अवघे महाराजास । चाळे या बायजीचे ॥६०॥
संतासी अवघें कळतें । ते सन्न्तीचे चाहाते ।
पोटामाजीं कधीं न निघते । चंदनाच्या दुर्गंधी ॥६१॥
भुला-शिवराम-बायजाबाई । पुंडलीक भोकर्‍या आला तोही ।
चौघे येऊन लागले पाई । शेगांवीं श्रीसमर्थांच्या ॥६२॥
पुंडलिकासी पाहून । बोलूं लागले दयाघन ।
कीं बायजा तुझी बहीण । पूर्व जन्मींची पुंडलिका ॥६३॥
लोक निंदा जरी करिती । तरी अंतर न द्यावें इजप्रती ।
दोघें मिळून करा भक्ति । सच्चिदानंद हरीची ॥६४॥
भुले आपुल्या पोरीस । लावूं नको भलता दोष ।
हीं बहीण-भाऊ आहेत । मुळींच पूर्वजन्मींचें ॥६५॥
शिवाय या बायजीला । कोठेंहि न नवरा भला ।
ही न आली करायाला । संसार मुळीं जगामध्यें ॥६६॥
ही राहील ब्रह्मचारी । अशीच गे जन्मवरी ।
जनाबाई पंढरपुरीं । अशाच रीतीं राहिली गे ॥६७॥
तिनें नामदेव गुरु केला । ही शरण आली आम्हांला ।
माझ्या जनाबाईला । कोणी ना आतां छळावें ॥६८॥
ऐसें समर्थांचें भाषण । शिवरामानें ऐकून ।
गेला असे गहिंवरून । शब्द न कांही बोलवे ॥६९॥
घेऊन आपुल्या मुलीला । शिवराम मुंडगांवासी आला ।
पुढें बायजाच्या वारीला । अडथळा कोणी केला नसे ॥७०॥
महाराज आपुल्या भक्ताप्रत । सदैव रक्षण करितात ।
ते कसे, ही थोडक्यांत । गोष्ट सांगतों ये ठाई ॥७१॥
भाऊ राजाराम कवर । एक होता डाँक्टर ।
पहा खामगांवावर । दवाखान्याचा अधिकारी ॥७२॥
त्यास दुर्धर फोड झाला । आणविला मोठ्या डाँक्टराला ।
औषधपाणी करायाला । खामगांवामाझारीं ॥७३॥
बुलढाणा अकोला उमरावती । येथून डाँक्टर आणिले असती ।
शस्त्रक्रिया करण्याप्रती । त्या भाऊच्या फोडाला ॥७४॥
नाना औषधें पोटांत दिलीं । विविध पोटीसें बांधिलीं ।
शस्त्रक्रिया ही असे केली । त्या झालेल्या फोडाला ॥७५॥
कशाचा ना उपयोग झाला । फोड वाढुं लागला ।
वडील बंधूस धाक पडला । त्या भाऊच्या दुखण्याचा ॥७६॥
भाऊ तळमळे शय्येवरी । व्याधि असह्य झाली खरी ।
शेवटीं त्यानें अंतरीं । विचार ऐसा केला हो ॥७७॥
आतां हाच उपाय । आठवावे सद्गुरुपाय ।
याविणें दुसरी सोय । कांहीं नसे राहिली ॥७८॥
पडल्या पडल्या जोडी हात । म्हणे धांव धांव हे सद्गुरुनाथ ।
या लेंकराचा वृथा अंत । किमपि आतां पाहूं नका ॥७९॥
ऐशी श्रोते विनवणी । करूं लागला क्षणोक्षणीं ।
रात्र गेली उलटोनी । सुमारें समय एकाचा ॥८०॥
तमानें भरलें अंबर । रात्रीचा तो शब्द किर्र ।
कोल्हे-हुकेनें कांतार । दणाणून गेलें हो ॥८१॥
तो एक दमणी आली । तट्ट्यावरी लागलेली ।
गाडीस होती जुंपिली । जोडी खिलार्‍या बैलांची ॥८२॥
कंठामाजीं घागरमाळा । वाजूं लागल्या खळखळा ।
मागें पुढें सोडिला । होतां पडदा दमणीस ॥८३॥
दवाखान्याच्या दारापाशीं । दमणी आली निश्चयेंसी ।
डाँक्टर पाहात होता तिसी । पडून आपल्या शय्येवर ॥८४॥
तों एक उतरला । ब्राह्मण दमणीला खालीं भला ।
दार ठोठावूं लागला । डाँक्टराच्या बंगल्याचें ॥८५॥
डाँक्टराच्या बंधूंनीं । दार उघडलें ते क्षणीं ।
प्रश्न केला कोठूनी । आपण आलांत ये ठायां ? ॥८६॥
ब्राह्मण बोले त्याकारण । माझें गजा नामाभिधान ।
तीर्थअंगारा घेऊन । शेगांवाहून आलों मी ॥८७॥
डाँक्टर भाऊ कवराला । जो का आहे फोड झाला ।
हा अंगारा पाठविला । लावण्या त्या फोडासी ॥८८॥
प्यावयासी दिलें तीर्थ । हें घ्या आपुल्या हातांत ।
मी जातों आतां परत । वेळ न मशी राहावया ॥८९॥
तीर्थअंगारा देऊन । निघून गेला ब्राह्मण ।
त्या शोधाया कारण । भाऊनें शिपाई पाठविला ॥९०॥
परी न पत्ता लागला । गाडी न दिसली कवणाला ।
भाऊ मनीं घोटाळला । कशाचा ना तर्क चाले ॥९१॥
फोडास लावितां अंगारा । तो तात्काळ फुटला खरा ।
येऊं लागला भराभरा । पूं त्या श्रोते फोडांतून ॥९२॥
एक घटका गेल्यावर । पूं गेला निघून पार ।
पाहा किती आहे जोर । समर्थाच्या अंगार्‍याचा ? ॥९३॥
भाऊस निद्रा लागली । व्याधीं पुढें बरी झाली ।
हळूहळू शक्ति आली । भाऊ झाला पूर्ववत् ॥९४॥
दर्शना गेला शेगांवास । तों समर्थ वदले ऐसें त्यास ।
माझ्या गाडीबैलास । नुसता न चारा दिलास तूं ॥९५॥
हें सांकेतिक भाषण । कळलें भाऊलागून ।
हृदय आलें उचंबळून । त्या भाऊ कवराचें ॥९६॥
त्या रात्रीचा ब्राह्मण । खचित माझा गजानन ।
लेंकरासाठीं धांवून । खामगांवास आला हो ॥९७॥
कवरें केलें अन्नदान । त्या व्याधीच्या निमित्त जाण ।
अंतर्ज्ञानी असती पूर्ण । श्रीगजानन अवलिया ॥९८॥
असो एकदां समर्थस्वारी । निघती झाली पंढरपुरीं ।
त्या श्रीचंद्रभागेतीरीं । विठ्ठलासी भेटावया ॥९९॥
होती मंडळी बरोबर । दिवस वारीचा साचार ।
स्पेशल गाड्या वरचेवर । जाऊं लागल्या पंढरीला ॥१००॥
जगू आबा पाटील हरी । बापुना व मंडाळी दुसरी ।
सोडूनिया शेगांव नगरी । नागझरीला आले हो ॥१॥
त्या गांवीं माळावर । आहे एक भुयार ।
येथें गोमाजी नामें साधुवर । समाधिस्त झालासे ॥२॥
झरे जिवंत पाण्याचे । आसपास त्या माळाचे ।
आहेत म्हणून गांवाचें । नांव पडलें नागझरी ॥३॥
हा गोमाजी बोवा साचा । गुरु महादाजी पाटलाचा ।
प्रथम आशीर्वाद झाला साचा । शेगांवींच्या पाटीलवंशा ॥४॥
म्हणून पाटील शेगांवचे । गोमाजीला वंदून साचे ।
रस्त्यास लागती पंढरीचे । ऐसा त्यांचा परिपाठ ॥५॥
या परिपाठे म्हणून । नागझरीसी येऊन ।
अग्निरथांत बैसून । निघते झाले पंढरीला ॥६॥
हरीपाटला बरोबरी । समर्थाची होती स्वारी ।
बापुना आणि दुसरीं । माणसें पांचपन्नास ॥७॥
आषाढ शुध्द नवमीचा । तो दिवस होता साचा ।
समुदाय वारकर्‍यांचा । येऊं लागला पंढरीसी ॥८॥
मेघ दाटले अंबरीं । क्वचित् कोठें भूमीवरी ।
पर्जन्याची वृष्टी खरी । होऊं लागली श्रोते हो ! ॥९॥
तें भुवैकुंठ पंढरपुर । गजबजून गेलें फार ।
भरतीं येतां सागर । जेवीं जाय उचंबळोनी ॥११०॥
प्रदक्षणेच्या रस्त्यावरी । टाळांची ती गर्दी खरी ।
' जय जय रामकृष्ण हरी ' । भक्त म्हणती उच्च स्वरें ॥११॥
शब्द कवणाचा कवणाला । न ये ऐकावयाला ।
ऐसा आनंदी आनंद चालला । तो वानूं कोठवर ॥१२॥
नाथ निवृत्ति ज्ञानेश्वर । सांवता गोरा कुंभार ।
श्रीतुकोबा देहूकर । सोपान मुक्ता जनार्दन ॥१३॥
या संतांच्या पालख्या । पंढरीस आल्या देखा ।
भक्तांनीं उधळिला बुक्का । आदर करायाकारणें ॥१४॥
त्यायोगें आकाशांत । बुक्क्याचें जणूं झालें छत ।
सुवास उठला घमघमीत । गर्दी तुळशीफुलांची ॥१५॥
श्रोते त्या समयाला । सम आले पंढरीला ।
उतरले जाऊन वाड्याला । त्या कुकाजी पाटलाच्या ॥१६॥
हा प्रदक्षणेच्या वाटेवरी । वाडा चौफाळ्याशेजारीं ।
दर्शनाला भीड खरी । झाली असे राउळांत ॥१७॥
पोलिस हाताहातावरी । उभे राहिले रस्त्यांतरीं ।
पथें चालले वारकरी । भजन करीत हरीचें ॥१८॥
एकादशीस साचार । हरी पाटलाबरोबर ।
बापुनाविना इतर । गेले दर्शना हरीच्या ॥१९॥
बापुना मागें राहिला । तो होता स्नानासी गेला ।
म्हणून त्यासी वेळ झाला । मंडळी गेली निघून ॥१२०॥
स्नान करून आला घरीं । तों समजलें ऐशापरी ।
दर्शनासी गेली सारी । आतांच मंडळीं विठ्ठलाच्या ॥२१॥
मग तोही निघाला पळत पळत । दर्शनाचा धरून हेत ।
राउळाच्या भोंवतीं अमित । गर्दी झाली लोकांची ॥२२॥
मुंगीस वाट मिळेना । तेथें हा बापुना ।
केवीं जाईल दर्शना । शिवाय गरिबी पदरांत ॥२३॥
बापुना म्हणे मानसीं । हे विठ्ठला हृषीकेशी ।
कां रे निष्ठुर झालासी ? । मजला देई दर्शन ॥२४॥
तूं सांवत्या माळ्याकारण । अरणीं गेलास धांवून ।
तेवीं येई राउळांतून । मज भेटाया पांडुरंगा ॥२५॥
' अरण ' होते आठ कोस । तैसें नव्हें येथें खास ।
मी मंदिराच्या सान्निध्यास । उभा आहे वाटेवरी ॥२६॥
तुला लोक म्हणतात । तूं अनाथांचा असशी नाथ ।
मग कां रे देवा मजप्रत । उपेक्षिलें या वेळीं ? ॥२७॥
ऐसा बहुत धांवा केला । शेवटीं बापुना हताश झाला ।
परत बिर्‍हाडासी आला । अस्तमानाचे समयास ॥२८॥
मुख झालें होतें म्लान । अवघ्या दिवसांचें उपोषण ।
बापुनाचें अवघें मन । विठ्ठलाकडे लागलें ॥२९॥
शरीर मात्र होतें घरीं । मन मंदिराच्या सभोंवरी ।
फिरत होतें भिरीभिरी । याचें नांव ध्यास हो ॥१३०॥
बापुनासी पाहून । हंसूं लागले अवघेजण ।
हा बेटा अभागी पूर्ण । कळून आला आपणां ॥३१॥
शेगांवाहून दर्शना । पंढरीसी आला जाणा ।
येथें येऊन खेळ नाना । फिरला पाहात गांवामध्यें ॥३२॥
याची दांभिक अवघी भक्ति । यास कशाचा श्रीपती ? ।
ऐन वेळेला राहती । गैरहजर दुर्दैवी ! ॥३३॥
कोणी म्हणाले बापुनाला । वेदान्त आहे अवघा आला ।
तो कशाशीं दर्शनाला । जाईल सांगा राउळांत ॥३४॥
त्याचा भगवंत हृदयांत । आहे सर्वदा खेळत ।
वेदान्त्याचें ऐसें मत । दगडामाजीं काय आहे ? ॥३५॥
आपण वेडे म्हणून । घ्याया गेलों दर्शन ।
बापुनाचा नारायण । वाटेल तेथें उभा असे ॥३६॥
मग दुसरा म्हणाला । मग हा येथें कशास आला ? ।
कां शेगांवीं तयाला । भेटला नसता ईश्वर ? ॥३७॥
अहो हे वेदान्ती । लोकां ज्ञान सांगती ।
शब्द चावटी हमेश करिती । अनुभवाचा लेश नसे ॥३८॥
सगुणोपासना झाल्या पूर्ण । मग होणार आहे ज्ञान ।
न आल्यासी लहानपण । तरुणपणा येतो कसा ? ॥३९॥
ऐसा उपहास तयाचा । प्रत्येकानीं केला साचा ।
अवघ्यांपुढें एकट्याचा । टिकाव लागावा कुठूनी ? ॥१४०॥
तो बापुना बसला उपोषित । दातांसी लावूनी दांत ।
ते होते अवघे पहात । स्वामी निजल्या जागाहून ॥४१॥
गरीबाचें सांकडें । साधूलाच एक पडे ।
सत्संगती ज्याला घडे । तेच खरे भाग्यवान ॥४२॥
समर्थ म्हणती बापुना । दुःख नको करूंस मना ।
ये तुला रुक्मिणीरमणा । भेटवितों ये काळीं ॥४३॥
तों महाराज उभे राहिलें । कटीं हात ठेविलें ।
पाय खालीं जुळविलें । समचरण दावावया ॥४४॥
तुळशीफुलांच्या माळा कंठीं । मूर्ति सांवळी गोमटी ।
बापुनाच्या पडली दृष्टी । शीर ठेविलें पायांवर ॥४५॥
पुन्हां जो पाहे वरीं । समर्थ दिसले पहिल्यापरी ।
तेणें बापुनाच्या अंतरीं । अति आनंद जाहला ॥४६॥
धोतर, पागोटें आणि शेला । जो घरीं दृष्टि पडिला ।
तोच त्यानें पाहिला । दर्शना जातां राउळांत ॥४७॥
इतर म्हणाले महाराजांस । तसेंच दर्शन आम्हांस ।
होऊं द्या आम्हां आहे आस । पुनरपि श्रीच्या दर्शनाची ॥४८॥
ऐसें ऐकतां भाषण । बोलते झाले गजानन ।
बापुनासारिखें आधीं मन । तुम्ही करा रे आपुलें ॥४९॥
तें तसें झाल्यावरी । दर्शन घडवीन निर्धारीं ।
ही दर्शन वस्तु खरी । काय मिळे बाजारांत ? ॥१५०॥
म्हणून ती आणून । देऊं तुम्हांकारण ।
निष्पाप करा आधीं मन । तरीच पुढचें घडेल हें ॥५१॥
पहा समर्थांनीं बापुनाला । विठ्ठल साक्षात् दाखविला ।
कुकाजीच्या वाड्याला । संतत्व हा खेळ नसे ॥५२॥
संत आणि भगवन्त । एकरूप साक्षात ।
गुळाच्या त्या गोडीप्रत । कैसें करावें निराळें ? ॥५३॥
काला घेऊन अखेरी । मंडळी फिरली माघारी ।
बापुनाच्या अंतरीं । दर्शन तें ठसावलें ॥५४॥
याच पुण्यें करून । पुत्र झाला त्याकारण ।
रसिक चतुर विद्वान । संतसेवा न जाई वृथा ॥५५॥
पंढरीच्या प्रसादानें । पुत्र झाला त्याकारणें ।
म्हणूनच नांव त्यानें । ठेविलें नामदेव बालकासी ॥५६॥
कवठे बहादूर गांवाचा । एक माळकरी होता साचा ।
तो वर्‍हाडप्रांतीचा । म्हणून उतरला वाड्यांत ॥५७॥
तेथें आषाढी द्वादशीसी । मरी आली मुक्कामासी ।
त्या पंढरपुरक्षेत्रासी । मग काय विचारितां ? ॥५८॥
प्रेतामागें चाले प्रेत । पोलिस शिरती घरांत ।
यात्रा काढून देण्याप्रत । डाँक्टराच्या हुकुमानें ॥५९॥
वारकर्‍याला ओढिती । गाडीमाजीं बसविती ।
चंद्रभागेच्या पार करिती । कुर्डुवाडी रस्त्याला ॥१६०॥
हा कवठे बहादूरचा वारकरी । झाला मरीनें आजारी ।
ढाळ होती वरच्यावरी । उलटी मुळींच थांबेना ॥६१॥
गोळे हातांपायांसी । येऊं लागले बहुवशी ।
कोण न जाई त्याजपाशीं । शुश्रुषा त्या करावया ॥६२॥
पोलिसभयानें हें वृत्त । कळविलें ना कोणाप्रत ।
शेगांवीचे समस्त । लोक जाया निघाले ॥६३॥
वाडा घटकेंत मोकळा झाला । हा वारकरी मात्र होता पडला ।
कठीण काळच्या समयाला । कोणी न येती उपयोगी ! ॥६४॥
लोक सुखाचे सोबती । संकटकालीं अव्हेरिती ।
तेथें एक रक्षण करती । संत अथवा देव हो ॥६५॥
तो पाहून प्रकार । श्रीगजानन साधुवर ।
म्हणाले हा ओसरीवर । निजला यास घेऊन चला ॥६६॥
लोक म्हणती गुरुराया ! । हा बहुतेक मेला सदया ।
याच्या नादीं लागतां वायां । संकट येईल आपणांतें ॥६७॥
पन्नास माणूस बरोबर । आपल्या येधवां साचार ।
मरीचा तो झाला जोर । सांप्रत या पंढरीसी ॥६८॥
अशा स्थितींत ये ठाई । थांबणें हें कांहीं बरें नाहीं ।
चला जाऊं लवलाही । चंद्रभागेच्या पलीकडे ॥६९॥
तों महाराज म्हणती अवघ्यांला । तुम्ही कैसें खुळावला ? ।
आपल्या देशबंधूला । सोडितां हें बरें नव्हे ! ॥१७०॥
ऐसें वाटून जवल गेले । वारकर्‍याला करा धरलें ।
त्यासी उठून बसविलें । आणि केलें मधुरोत्तर ॥७१॥
चाल बापा ऊठ आतां । जाऊं आपल्या वर्‍हाडप्रांता ।
वारकरी म्हणे गुरुनाथा ! । आतां वर्‍हाड कशाचें हो ? ॥७२॥
समीप आला माझा अंत । जवळ नाहीं कोणी आप्त ।
तई म्हणाले सद्गुरुनाथ । वेड्या ! ऐसा भिऊं नको ॥७३॥
तुझें टळलें गंडांतर । ऐसें वदोन ठेविला कर ।
त्या वारकर्‍याच्या शिरावर । ढाळ उलटी बंद झाली ॥७४॥
वाटूं लागली थोडी शक्ति । उभा राहिला त्वरित गती ।
संतानें ज्या धरिलें हातीं । त्यातें निजमनें यम नेई कसा ? ॥७५॥
घटकेंत झाला पहिल्यापरी । मंडळीच्या बरोबरी ।
चंद्रभागेच्या पैलतीरीं । आला समर्थासमवेत ॥७६॥
आनंद झाला फार त्यासी । वंदी समर्थचरणांसी ।
म्हणे दयाळा काढिलें मशी । दाढेंतून काळाच्या ॥७७॥
ऐसा घडतां चमत्कार । भक्त करिती जयजयकार ।
आले कुर्डुवाडीवर । निर्धास्तपणें सर्वही ॥७८॥
पंढरीची करून वारी । आली शेगांवाप्रती सारी ।
मंडळी ती बरोबरी । श्रीगजाननस्वामीच्या ॥७९॥
एक कर्मठ ब्राह्मण । घ्याया आला दर्शन ।
त्या शेगांवाकारण । श्रीगजाननस्वामींचें ॥१८०॥
तयानें स्वामीची कीर्ति । निजदेशीं ऐकिली होती ।
म्हणून आला दर्शनाप्रती । फार लांबून त्या ठायां ॥८१॥
सोवळें ओंवळें त्याचें अती । तो होता मध्वमती ।
खट्टू झाला परम चित्तीं । समर्थासी पाहातां ॥८२॥
व्यर्थ आलों म्हणे येथ । या वेड्यासी वंदण्याप्रत ।
हा भ्रष्टाचा आहे सत्य । सार्वभौम शिरोमणी ॥८३॥
सोंवळें ओंवळें येथ मेलें । अनाचाराचें राज्य झालें ।
अशा पिशाला म्हणूं लागले । साधू लोक हाय हाय ॥८४॥
तो तया मठांत । काळें कुत्रें झालें मृत ।
पडलें होतें त्याचें प्रेत । येण्याजाण्याच्या वाटेवरी ॥८५॥
त्या श्वानातें पाहून । ब्राह्मण झाला मनीं खिन्न ।
आणूं कसें जीवन । श्वान मध्यें पडला हा ॥८६॥
याला न कोणी उचलीती । गांजा सदैव धुनकिती ।
या वेड्यातें वंदिताती । " महाराज, महाराज, " म्हणून ॥८७॥
जळो याचें साधुपण । मला बुध्दि कोठून ।
झाली याचें दर्शन । घ्याया कांहीं कळेना ॥८८॥
त्याचा संशय फेडावया । समर्थ आसन सोडोनियां ।
येते झाले तया ठायां । जेथें होता ब्राह्मण ॥८९॥
आणि म्हणाले तयाप्रत । पूजा करावी यथास्थित ।
कुत्रें झालें नाहीं मृत । संशय उगा घेऊं नका ॥१९०॥
तें ऐकून रागावला । निज समर्था बोलूं लागला ।
अरे नाहीं वेड मला । तुझ्यासम लागलेलें ॥९१॥
कुत्रें मरून झाला प्रहर । त्याचें प्रेत रस्त्यावर ।
पडलें याचा विचार । तुम्हीं न कोणी केला कीं ॥९२॥
ऐसें बोलतां विप्राला । समर्थांनीं जाब दिला ।
आम्ही भ्रष्ट आम्हांला । तुमच्यासम ज्ञान नाहीं ॥९३॥
परी खंति न करा तिळभर । पाणी आणाया घागर ।
घेऊन चलावें सत्वर । माझ्यामागें विप्रवरा ॥९४॥
ऐसें बोलून कुत्र्यापासीं । येते झाले पुण्यराशी ।
स्पर्श पदाचा करतां त्यासी । कुत्रें बसलें उठोन ! ॥९५॥
तों पाहता चमत्कार । ब्राह्मण झाला निरुत्तर ।
म्हणे याचा अधिकार । थोर आहे देवापरी ॥९६॥
मी व्यर्थ निंदा केली । योग्यता ना जाणली ।
ऐसें म्हणून घातली । समर्थाच्या मिठी पायां ॥९७॥
माझे अपराध गुरुवरा ! । आज सारे क्षमा करा ।
वरदहस्त ठेवा शिरा । मी अनंत अपराधी ॥९८॥
तूंच सोंवळा साचार । एक आहेस भूमीवर ।
करण्या जगाचा उध्दार । तुम्हां धाडिलें ईश्वरानें ॥९९॥
श्रोते त्याच दिवशीं भली । समाराधना त्यानें केली ।
कुशंका मनाची पार फिटली । लीन झाला अत्यंत ॥२००॥
प्रसाद घेऊन गेला परत । आपुल्या तो देशाप्रत ।
समर्थ साक्षात् भगवंत । ऐसी प्रचीति आली तय ॥१॥
स्वस्ति श्रीदासगणूविरचित । हा गजाननविजय नामें ग्रंथ ।
भाविकां लाभो सत्पथ । हेंचि इच्छी दासगणू ॥२०२॥
शुभं भवतु ॥
श्रीहरिहरार्पणमस्तु ॥
॥ इति अष्टादशोऽध्यायः समाप्तः ॥
No comments:
Post a Comment
Ameya jaywant narvekar